آمبولی ریه : آنچه باید بدانید!

آمبولی ریه، نوعی انسداد در داخل یکی از رگ‌های ریه است که معمولاً در اثر لخته شدن خون ایجاد می‌شود. منبع این لخته خون، معمولا یک لخته خون دیگر است که در رگ‌های پا ایجاد شده است. آمبولی ریه یک بیماری مهم و خطرناک است، زیرا انسداد ناشی از لخته شدن خون، جریان خون به ریه‌ها را مسدود می‌کند. با این حال، درمان سریع آن تا حد زیادی خطر مرگ را کاهش می‌دهد. همچنین، می‌تواند به صورت کامل بیمار را درمان کند. در این مقاله، نکات مهم در مورد این بیماری، مانند: علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان را بررسی می‌کنیم. برای آشنایی با این موارد، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

 آمبولی ریه چیست؟

آمبولی ریه (Pulmonary embolism) یا انساد ناگهانی سرخرگ یک لخته خون در وریدهای بدن است که باعث مسدود شدن رگ‌های خونی در ریه می‌شود. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که لخته خون در قسمت دیگری از بدن که معمولا پا یا بازو است، از طریق وریدهای شما به سمت ریه حرکت می‌کند. لخته خون در این شرایط جریان خون به ریه‌های شما را محدود می‌کند، سطح اکسیژن را در ریه‌ها کاهش می‌دهد و فشار خون را در شریان‌های ریوی افزایش می‌دهد. این وضعیت یک اورژانس پزشکی است و اگر سریع درمان نشود، باعث آسیب به قلب، ریه و حتی مرگ می‌شود. این وضعیت، به ریه‌ها و به قلب فشار وارد می‌کند که باعث نارسایی قلبی می‌شود.

همچنین درمورد علائم کمبود اکسیژن نیز بخوانید!

علائم آمبولی ریه

اولین علامت انسداد ناگهانی سرخرگ معمولاً تنگی نفس و درد قفسه سینه است که اگر به خودتان فشار بیاورید یا نفس عمیق بکشید بدتر می‌شود. اگر این علامت را دارید، فورا به پزشک مراجعه کنید. با وجود اینه آمبولی ریه بسیار خطرناک است، اما قابل درمان است و درمان سریع آن، احتمال مرگ را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. علائم انسداد ناگهانی سرخرگ، بسته به شدت لخته خون متفاوت هستند، این نشانه‌ها عبارتند از: 

• تنگی نفس ناگهانی، چه فعال بوده باشید و چه در حالت استراحت
• غش کردن
• ضربان قلب سریع یا نامنظم
• سبکی سر یا سرگیجه
• تعریق بیش از حد
• تب
• درد یا تورم ساق پا، یا هر دو، معمولاً در پشت ساق پا
• سرفه‌ی خونی
• پوست مرطوب یا تغییر رنگ داده که سیانوز نامیده می‌شود.

• تنفس سریع

• خس خس سینه

• درد شدید غیر قابل توضیح در قفسه سینه، بازو، پشت، شانه، گردن یا فک که با نفس کشیدن بدتر می‌شوند

• رنگ پریده شدن پوست

• درد قفسه سینه

بر اساس نتایج محققان کلیولند، حدود ۳۳ درصد از افراد مبتلا به آمبولی ریه قبل از تشخیص و درمان می‌میرند. 

علل آمبولی ریه

آمبولی ریه زمانی اتفاق می‌افتد که لخته خون، در شریان ریه‌ها گیر کرده و جریان خون را مسدود می‌کند. لخته‌های خون معمولاً از وریدهای عمقی پاها به سمت ریه حکت می‌کنند که به عنوان ترومبوز ورید عمقی نیز شناخته می‌شود. در این شرایط، بخش‌هایی از ریه که توسط هر شریان مسدود شده نمی‌توانند خون دریافت کنند و احتمال مرگ آن‌ها وجود دارد. این وضعیت به عنوان آنفارکتوس ریوی شناخته می‌شود. به طور کلی علل آمبولی ریه عبارت‌اند از:

• داشتن سرطان فعال یا درمان سرطان
• شصت سال یا بیشتر بودن سن
• بی‌حرکتی طولانی مدت (بیش از ۷۲ ساعت)
• سیگار کشیدن
• بیماری ترومبوفیلیک شناخته‌شده
• چاقی (شاخص توده بدنی بیش از ۳۰ کیلوگرم بر متر مربع)
• داشتن سابقه VTE در بیمار یا یکی از بستگان درجه یک
• استفاده از داروهای ضد بارداری یا داروهای هورمونی حاوی استروژن
• نارسایی وریدی
• وجود یک یا چند بیماری زمینه‌ای (بیماری مزمن قلبی، بیماری های متابولیک، غدد درون ریز یا تنفسی، عفونت‌های حاد، بیماری‌های التهابی)
• بارداری یا زایمان در عرض شش هفته
• جراحی ارتوپدی (تعویض کامل مفصل ران، تعویض کامل زانو و شکستگی لگن)
• جراحی غیر ارتوپدی (جراحی عمومی، شکم، زنان، قفسه سینه، تناسلی، تروما و سرطان)

عوارض آمبولی ریه

حدود یک سوم افراد مبتلا به آمبولی ریه که  موقع درمان نشده‌اند زنده نمی‌مانند. با این حال، زمانی که این بیماری به سرعت تشخیص داده و درمان شود، این تعداد به طور چشمگیری کاهش می‌یابد. انسداد ناگهانی سرخرگ، منجر به فشار خون ریوی می‌شود که در آن فشار خون در ریه‌ها و سمت راست قلب بیش از حد بالا می‌رود. هنگامی که در شریان‌های داخل ریه‌ها انسداد دارید، قلب باید سخت‌تر کار کند تا خون را از طریق آن رگ‌ها عبور دهد. این وضعیت باعث افزایش فشار خون و در نهایت ضعیف شدن قلب می‌شود.

در موارد نادر، لخته‌های کوچکی به نام آمبولی در ریه‌ها باقی می‌مانند و به مرور زمان در شریان‌های ریوی زخم ایجاد می‌شود. این وضعیت جریان خون را محدود می‌کند و منجر به فشار خون مزمن ریوی می‌شود.

عوامل خطری که احتمال آمبولی ریه را بالا می‌برد

این احتمال وجود دارد که در بدن هر فرد به دلایل مختلف لخته‌های خون ایجاد شود که در نهایت باعث انسداد سرخرگ یا آمبولی می‌شود. با این حال، عوامل خاصی وجود دارند که خطر آمبولی را افزایش می‌دهند. عوامل خطر آمبولی ریه عبارت‌اند از:

• سابقه لخته شدن خون در  شما یا یکی از خویشاوندان خونی، مانند والدین یا خواهر و برادر
• بیماری قلب و عروق خونی، به ویژه نارسایی قلبی
• سیگار کشیدن
• مصرف الکل
• دیابت
• سن بالای ۶۰ سال
• برخی از سرطان‌ها، به ویژه سرطان‌های مغز، تخمدان، لوزالمعده، روده بزرگ، معده، سرطان ریه، سرطان کلیه و سرطان‌هایی که گسترش یافته‌اند
• شیمی درمانی
•  در صورت مصرف تاموکسیفن یا رالوکسیفن (Evista) خطر لخته شدن افزایش می‌یابد
•  جراحی یکی از دلایل اصلی لخته شدن خون است
• برخی از اختلالات ارثی بر خون تأثیر می‌گذارند و احتمال لخته شدن آن را افزایش می‌دهند
•  بیماری کلیوی
• بیماری کروناویروس ۲۰۱۹ (COVID-19)
• دوره‌های طولانی بی حرکت ماندن مانند پروازهای طولانی، بستر شدن در بیمارستان بعد از جراحی و …
• استراحت و حضور طولانی در رختخواب
• اضافه وزن داشتن
• مکمل استروژن موجود در قرص‌های ضدبارداری و در درمان جایگزینی هورمونی

تشخیص آمبولی ریه 

ابتدا پزشک با پرسیدیدن برخی سوال‌ها و معاینه دقیق روند تشخیص را شروع می‌کند. علائمی مانند درد ناگهانی در قفسه سینه یا تنگی نفس شاید به دلایل دیگری مانند حمله قلبی یا ذات الریه ایجاد شوند. در صورت بروز چنین علائمی، با اورژانس تماس بگیرید تا به‌سرعت علت آن مشخص شود. پزشک پس از بررسی علائم و عوامل خطر، از آزمایش‌های زیر برای تشخیص PE استفاده می‌کند:

• آزمایش خون (از جمله آزمایش D-dimer)
• آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری (CT)
• سونوگرافی پا  که به شناسایی لخته‌های خون در پاهای افراد یا ترومبوز ورید عمقی کمک می‌کند
• اسکن VQ، نوعی اسکن هسته‌ای است که می‌تواند لخته را در ریه شما تشخیص دهد
• پالس اکسیمتر (پالس اکس) که به نوک انگشت بیمار متصل می‌شود تا سطح اکسیژن را بررسی کند
• اکوکاردیوگرام
• آنژیوگرافی ریه
• اشعه ایکس قفسه سینه

درمان آمبولی ریه 

پزشکان معمولاً آمبولی ریه را در بیمارستان درمان می‌کنند، زیرا می‌توانند وضعیت بیمار را از نزدیک تحت نظر بگیرند. مدت زمان درمان این بیماری و بستری شدن در بیمارستان، بسته به شدت لخته متفاوت است. درمان اصلی آمبولی، داروی ضد انعقاد (رقیق کننده خون) است. بسته به شدت لخته و تأثیر آن بر سایر اندام‌ها، مانند قلب، بیمار تحت درمان ترومبولیتیک، جراحی یا روش‌های مداخله‌ای دیگر برای بهبود جریان خون در شریان‌های ریوی قرار می‌گیرد. 

• داروهای ضد انعقاد
• جوراب‌های ضد آمبولی ted (جوراب فشاری) 
• ترومبولیتیک

داروهای ضد انعقاد

در بیشتر موارد، درمان شامل داروهای ضد انعقاد (رقیق کننده‌های خون) است. داروهای ضد انعقاد خطر لخته شدن خون را کاهش می‌دهند. این کار از لخته شدن خون در آینده نیز جلوگیری می‌کند. مانند هر دارویی، بهتر است که بدانید چگونه و چه زمانی داروی ضد انعقاد را مصرف کنید و از دستورالعمل‌های پزشک پیروی کنید. نوع دارویی را که مصرف می‌کنید، مدت زمانی که باید مصرف کنید و نوع نظارت بعدی که نیاز دارید بسته به تشخیص پزشک دارد. 

جوراب‌های ضد آمبولی ted (جوراب فشاری) 

جوراب‌های فشاری یا ضد آمبولی، جریان خون را در پاهای شما بهتر می‌کند. افراد مبتلا به ترومبوز ورید عمقی، معمولا از این جوراب‌ها استفاده می‌کنند. بتر است که از این جوراب ها، همانطور که پزشک تجویز می‌کند، استفاده کنید. با پزشک در مورد نحوه استفاده از جوراب‌های فشاری، مدت زمان و نحوه مراقبت از آن‌ها صحبت کنید. 

ترومبولیتیک

داروهای ترومبولیتیک، از جمله فعال کننده پلاسمینوژن بافتی (TPA)، لخته خون را حل می‌کنند. این روش درمان، همیشه در بخش اورژانس یا بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) انجام می‌شود. همچنین، معمولا اگر موقعیت خاصی مانند فشار خون پایین یا وضعیت ناپایدار به دلیل آمبولی ریه به وجود آید، پزشک این نوع دارو را تجویز می‌کند. اگر سایر درمان‌ها برای درمان آمبولی موثر نباشند، پزشک از جراحی یا کاتتر برای برداشتن لخته خون از شریان ریوی استفاده می‌کند. درمان ترومبولیتیک نیز یکی از گزینه‌های درمان این بیماری است. 

پیشگیری از آمبولی ریه

جلوگیری از ایجاد لخته در وریدهای عمقی پاها به جلوگیری از آمبولی ریه کمک می‌کند.

همانطور که در بالا توضیح دادیم، این بیماری حاصل انسداد رگ‌ها با لخته خون یا در برخی شرایط انسداد با چرب است. هر دوی این دلیل‌ها قابل پیشگیری هستند. راه‌های پیشگیری از آمبولی ریه عبارتند از: 

• به صورت منظم، فعالیت بدنی داشته باشید. اگر نمی‌توانید راه بروید، دست‌ها و پاهای خود را در هر ساعت برای چند دقیقه حرکت دهید. اگر می‌دانید که باید برای مدت طولانی بنشیند یا بایستد، از جوراب‌های فشاری برای تقویت جریان خون استفاده کنید. 
• نوشیدن مایعات زیاد، اما محدود کردن الکل و کافئین و عدم استفاده از محصولات تنباکو مانند سیگار
• موقع نشستن یا خوابیدن، پاهای خود را روی هم قرار ندهید، مخصوصا برای مدت طولانی 
• از پوشیدن لباس‌های تنگ خودداری کنید
• سعی کنید همیشه وزن خود را در حالت مناسب نگه دارید
• دو بار در روز پاهای خود را به مدت ۳۰ دقیقه بالا بیاورید

پیشگیری در سفر

خطر لخته شدن خون در سفر کم است، اما در سفرهای طولانی مدت افزایش می‌یابد. اگر عوامل خطر لخته خون دارید و نگران سفر هستید، با پزشک خود صحبت کنید. پزشک برخی موارد را برای کمک به جلوگیری از لخته شدن خون در طول سفر پیشنهاد می‌دهد که عبارتند از:

• به مقدار زیاد مایعات بنوشید. کم‌آبی بدن اباعث ایجاد لخته‌های خون می‌شود. از مصرف الکل خودداری کنید، زیرا باعث از دست دادن مایعات می‌شود.
•  هر یک ساعت یا بیشتر در کابین هواپیما حرکت کنید.
• اگر در حال رانندگی هستید، هر چند وقت یکبار توقف کنید و چند بار در اطراف ماشین قدم بزنید.
• زمانی که روی صندلی نشسته‌اید، هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه انگشتان پا را بالا و پایین بیاورید.
• جوراب ساق بلند یا جوراب‌های فشاری بپوشید. این کار برای کمک به تقویت گردش خون و حرکت مایع در پاها توصیه می‌شود

کلام پایانی

لخته شدن خون در اندام‌های مختلف بدن به خصوص در رگ‌های دست یا پا بسیار خطرناک است. آمبولی ریه معمولا به دلیل لخته شدن خون رخ می‌دهد و بسیار خطرناک است. بسیاری از بیماران پس از بهبودی به شدت مضطرب و نگران می‌شوند که برای درمان این وضعیت نیاز به مراجعه به روانشناس یا روانپزشک دارند. توصیه ما این است که به محض مشاهده علائم این بیماری به سرعت با اورژانس تماس بگیرید تا به موقع درمان شوید. هرچه درمان سریع‌تر انجام شود، احتمال موفقیت آن بیشتر می‌شود. 

سوالات متداول