آمبولی ریه یک لخته خون است که جریان خون را به یک شریان در ریه مسدود و متوقف می‌کند. در بیشتر موارد، لخته خون از یک سیاهرگ عمیق در ساق پا شروع می‌شود و به سمت ریه می‌رود. به ندرت، لخته در ورید در قسمت دیگری از بدن تشکیل می‌شود. هنگامی که یک لخته خون در یک یا چند ورید عمقی بدن تشکیل می‌شود، به آن ترومبوز ورید عمقی (DVT) می‌گویند.

از آنجا که یک یا چند لخته جریان خون به ریه‌ها را مسدود می‌کند، آمبولی ریه می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. با این حال، درمان سریع تا حد زیادی خطر مرگ را کاهش می‌دهد. انجام اقداماتی برای جلوگیری از لخته شدن خون در پاها به محافظت از شما در برابر آمبولی ریه کمک می‌کند.

علائم آمبولی ریه

علائم آمبولی ریه می‌تواند بسیار متفاوت باشد، بسته به اینکه چه مقدار از ریه درگیر شده است، اندازه لخته‌ها و اینکه آیا شما بیماری زمینه‌ای ریوی یا قلبی دارید یا خیر. علائم رایج عبارتند از:

تنگی نفس. این علامت معمولاً به طور ناگهانی ظاهر می‌شود. مشکل نفس کشیدن حتی در زمان استراحت نیز اتفاق می‌افتد و با فعالیت بدنی بدتر می‌شود.
درد قفسه سینه. ممکن است احساس کنید که دچار حمله قلبی شده‌اید. درد اغلب تیز است و زمانی که عمیق نفس می‌کشید احساس می‌شود. درد می‌تواند فرد را از نفس عمیق باز دارد. همچنین ممکن است هنگام سرفه یا خم شدن آن را احساس کنید.
غش کردن. اگر ضربان قلب یا فشار خون فرد به طور ناگهانی کاهش یابد، ممکن است از حال برود. این سنکوپ نامیده می‌شود.

سایر علائمی که ممکن است با آمبولی ریه رخ دهد عبارتند از:

• سرفه‌ای که ممکن است شامل مخاط خونی یا رگه های خونی باشد.
• ضربان قلب سریع یا نامنظم.
• سبکی سر یا سرگیجه.
• تعریق بیش از حد.
• تب.
• درد یا تورم ساق پا، یا هر دو، معمولاً در پشت ساق پا.
• پوست مرطوب یا تغییر رنگ داده که سیانوز نامیده می‌شود.

علل آمبولی ریه

آمبولی ریه زمانی اتفاق می‌افتد که توده‌ای از مواد، اغلب یک لخته خون، در شریان ریه‌ها گیر کرده و جریان خون را مسدود می‌کند. لخته‌های خون معمولاً از وریدهای عمقی پاها می‌آیند، وضعیتی که به عنوان ترومبوز ورید عمقی نیز شناخته می‌شود.

در بسیاری از موارد، لخته‌های متعدد درگیر هستند. بخش‌هایی از ریه که توسط هر شریان مسدود شده نمی‌تواند خون دریافت کند و ممکن است بمیرد. این به عنوان انفارکتوس ریوی شناخته می‌شود. این امر باعث می‌شود ریه‌های فرد اکسیژن رسانی به بقیه بدن را دشوارتر کنند.

گاهی اوقات، انسداد رگ‌های خونی توسط موادی غیر از لخته‌های خون ایجاد می‌شود، مانند:

• چربی از داخل یک استخوان بلند شکسته
• بخشی از تومور
• حباب‌های هوا

عوامل خطر

اگرچه هر کسی ممکن است لخته‌های خونی ایجاد کند که منجر به آمبولی ریه می‌شود، عوامل خاصی می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند.

سابقه لخته شدن خون

اگر شما یا یکی از خویشاوندان خونی، مانند والدین یا خواهر و برادر، در گذشته لخته خون وریدی یا آمبولی ریه داشته باشید، در معرض خطر بیشتری هستید.

شرایط پزشکی و درمان

برخی از شرایط پزشکی و درمان‌ها فرد را در معرض خطر قرار می‌دهند، مانند:

بیماری قلبی. بیماری قلب و عروق خونی، به ویژه نارسایی قلبی، احتمال تشکیل لخته را افزایش می‌دهد.
سرطان. برخی از سرطان‌ها – به ویژه سرطان‌های مغز، تخمدان، لوزالمعده، روده بزرگ، معده، سرطان ریه و کلیه و سرطان‌هایی که گسترش یافته‌اند – می‌توانند خطر لخته شدن خون را افزایش دهند. شیمی درمانی بیشتر خطر را افزایش می‌دهد. همچنین در صورت داشتن سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان سینه و مصرف تاموکسیفن یا رالوکسیفن (Evista) خطر لخته شدن خون در شما بیشتر است.
عمل جراحی. جراحی یکی از دلایل اصلی لخته شدن خون است. به همین دلیل، دارو برای جلوگیری از لخته شدن ممکن است قبل و بعد از جراحی بزرگ مانند تعویض مفصل تجویز شود.
اختلالاتی که بر لخته شدن خون تأثیر می‌گذارد. برخی از اختلالات ارثی بر خون تأثیر می‌گذارد و احتمال لخته شدن آن را افزایش می‌دهد. سایر اختلالات پزشکی مانند بیماری کلیوی نیز می‌تواند خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
بیماری کروناویروس ۲۰۱۹ (COVID-19). افرادی که علائم شدید کووید-۱۹ دارند، بیشتر در معرض خطر آمبولی ریه هستند.

دوره‌های طولانی عدم فعالیت

احتمال تشکیل لخته‌های خون در دوره‌های طولانی‌تر از حد معمول عدم فعالیت، مانند:

استراحت در رختخواب. محصور ماندن در رختخواب برای مدت طولانی پس از جراحی، حمله قلبی، شکستگی پا، تروما یا هر بیماری جدی را در معرض خطر لخته شدن خون قرار می‌دهد. هنگامی که پاها برای مدت طولانی بی‌حرکت هستند، جریان خون در رگ‌ها کند می‌شود و خون می‌تواند در پاهای جمع شود. این گاهی اوقات می‌تواند منجر به لخته شدن خون شود.
سفرهای طولانی. نشستن در یک وضعیت تنگ در طول سفرهای طولانی با هواپیما یا ماشین، جریان خون در پاها را کند می‌کند که خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد.

سایر عوامل خطر

سیگار کشیدن. به دلایلی که به خوبی شناخته نشده است، استفاده از تنباکو خطر لخته شدن خون را در برخی افراد، به ویژه آنهایی که سایر عوامل خطر را دارند، افزایش می‌دهد.
اضافه وزن داشتن. اضافه وزن خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد – به ویژه در افرادی که سایر عوامل خطر را دارند.
استروژن مکمل استروژن موجود در قرص‌های ضدبارداری و در درمان جایگزینی هورمونی می‌تواند فاکتورهای لخته شدن خون را افزایش دهد، به ویژه در افرادی که سیگار می‌کشند یا اضافه وزن دارند.
بارداری. فشار دادن وزن نوزاد به وریدهای لگن می‌تواند بازگشت خون از پاها را کند کند. زمانی که خون کند می‌شود یا جمع می‌شود احتمال تشکیل لخته وجود دارد.

عوارض آمبولی ریه

آمبولی ریه می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد. حدود یک سوم افراد مبتلا به آمبولی ریه تشخیص داده نشده و درمان نشده زنده نمی‌مانند. با این حال، زمانی که این بیماری به سرعت تشخیص داده و درمان شود، این تعداد به طور چشمگیری کاهش می‌یابد.

آمبولی ریوی همچنین می‌تواند منجر به فشار خون ریوی شود، وضعیتی که در آن فشار خون در ریه ها و سمت راست قلب بیش از حد بالا است. هنگامی که در شریان‌های داخل ریه‌ها انسداد دارید، قلب باید سخت‌تر کار کند تا خون را از طریق آن رگ‌ها عبور دهد. این باعث افزایش فشار خون و در نهایت ضعیف شدن قلب می‌شود.

در موارد نادر، لخته‌های کوچکی به نام آمبولی در ریه‌ها باقی می‌مانند و به مرور زمان در شریان‌های ریوی زخم ایجاد می‌شود. این جریان خون را محدود می‌کند و منجر به فشار خون مزمن ریوی می‌شود.

نحوه جلوگیری از آمبولی ریه چگونه است؟ 

جلوگیری از ایجاد لخته در وریدهای عمقی پاها به جلوگیری از آمبولی ریه کمک می‌کند. به همین دلیل، اکثر بیمارستان‌ها در مورد اتخاذ اقداماتی برای جلوگیری از لخته شدن خون، از جمله:

رقیق‌کننده‌های خون (ضد انعقادها). این داروها اغلب به افرادی که در معرض خطر لخته شدن خون هستند قبل و بعد از جراحی داده می‌شود. همچنین، آنها اغلب به افرادی که در بیمارستان بستری می‌شوند با شرایط پزشکی خاصی مانند حمله قلبی، سکته مغزی یا عوارض سرطان داده می‌شوند.
جوراب‌های فشرده. جوراب‌های فشرده به طور پیوسته پاها را منقبض می‌کنند و به رگ‌ها و ماهیچه‌های ساق کمک می‌کنند تا خون را به‌طور مؤثرتر حرکت دهند. آنها روشی ایمن، ساده و ارزان را برای جلوگیری از تجمع خون در پاها در حین و بعد از جراحی ارائه می‌دهند.
ارتفاع پا. بالا بردن پاها در صورت امکان و در طول شب می‌تواند بسیار موثر باشد. می‌توانید کف تخت خود را با بلوک یا کتاب ۴ تا ۶ اینچ (۱۰ تا ۱۵ سانتی متر) بالا بیاورید.
فعالیت بدنی. حرکت در اسرع وقت پس از جراحی می‌تواند به جلوگیری از آمبولی ریه و تسریع بهبودی کلی کمک کند. این یکی از دلایل اصلی است که ممکن است پرستار را وادار کند که حتی در روز عمل جراحی، برخیزید و علیرغم درد در محل برش جراحی، راه بروید.
فشرده‌سازی پنوماتیک. در این درمان از کاف‌های تا بالای ران یا ساق پا استفاده می‌شود که به طور خودکار با هوا باد می‌شوند و هر چند دقیقه یکبار باد می‌کنند. این رگ‌های پاهای شما را ماساژ داده و فشرده می‌کند و جریان خون را بهبود می‌بخشد.

پیشگیری در سفر

خطر لخته شدن خون در سفر کم است اما با افزایش سفرهای طولانی مدت افزایش می‌یابد. اگر عوامل خطر لخته خون دارید و نگران سفر هستید، با پزشک خود صحبت کنید.

پزشک ممکن است موارد زیر را برای کمک به جلوگیری از لخته شدن خون در طول سفر پیشنهاد دهد:

به مقدار زیاد مایعات بنوشید. آب بهترین مایع برای جلوگیری از کم‌آبی بدن است که می‌تواند به ایجاد لخته‌های خون کمک کند. از مصرف الکل خودداری کنید که به از دست دادن مایعات کمک می‌کند.
از نشستن استراحت کنید. هر ساعت یا بیشتر در کابین هواپیما حرکت کنید. اگر در حال رانندگی هستید، هر چند وقت یکبار توقف کنید و چند بار در اطراف ماشین قدم بزنید. چند خم عمیق زانو انجام دهید.
در صندلی خود حرکت کنید. با مچ پا خم شوید و حرکات دایره‌ای انجام دهید و هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه انگشتان پا را بالا و پایین بیاورید.
جوراب ساق بلند بپوشید. پزشک ممکن است این موارد را برای کمک به تقویت گردش خون و حرکت مایع در پاها توصیه کند. جوراب‌های فشرده در طیف وسیعی از رنگ‌ها و بافت‌های شیک موجود هستند. حتی وسایلی وجود دارد که به آنها جوراب ساق بلند می‌گویند که به فرد در پوشیدن جوراب کمک می‌کند.