سرطان ریه گروهی از تومورهای بدخیم است و به دلیل جهش در سلول‌هایی که روی برونش‌ها یا ریه‌ها قرار دارند ایجاد می‌شود. این بیماری ریه راست را بیشتر از سمت چپ درگیر می‌کند، اما لوب‌های فوقانی اندام نیز آسیب می‌بینند.

این بیماری نه به‌سرعت، بلکه طی سال‌ها پیشرفت می‌کند. اغلب به ریه‌ها محدود نمی‌شود، تومور می‌تواند متاستازها را به سایر اندام‌ها و بافت‌های بدن انسان گسترش دهد.

 از طرف دیگر سرطان ریه یکی از رایج‌ترین و خطرناک‌ترین انواع سرطان است. از نظر شیوع بعد از سرطان پوست در رتبه دوم و از نظر پیامدهای نامطلوب رتبه اول را دارد؛ بنابراین، داشتن ایده در مورد علل ایجاد تومور، مکان، علائم، روش‌های تشخیصی و تاکتیک‌های درمانی بسیار مهم است.

عوامل خطر سرطان ریه

در ۸ مورد از هر ۱۰ مورد، علت سرطان ریه، سیگارکشیدن است، اما این بیماری در افراد غیرسیگاری نیز دیده می‌شود. عواملی که ممکن است باعث سرطان ریه شوند، عبارت‌اند از:

• استعداد ارثی
• آلودگی هوا
• قرارگرفتن منظم در معرض مواد سرطان‌زا فرار
• تشعشع بیش از حد قفسه سینه
• اختلالات ژنتیکی
• برخی ویروس‌ها
• سوءمصرف الکل و سوءتغذیه

افرادی که احتمال بیشتری برای ابتلا به این نوع سرطان را دارند:

• سیگاری‌های بالای ۴۰ سال
• الکلی‌ها
• بیماران مبتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه
• بیماران مبتلا به بیماری‌های انکولوژیک دستگاه تنفسی فوقانی و ریه‌ها در سابقه
• افراد دارای استعداد خانوادگی
• افرادی که به طور منظم با آزبست، رادون، آرسنیک، گردوغبار در تماس هستند.
• افراد با موقعیت اجتماعی پایین
• عوامل مستقل از یک فرد شامل سن بالای ۵۰ سال، اختلالات غدد درون‌ریز، بیماری‌های مزمن ریوی است.

سرطان ریه چگونه ظاهر می‌شود؟

علائم مشخصه این بیماری صدای خس‌خس هنگام تنفس و صدای خشن است. علائم به محل سرطان نیز بستگی دارد. به‌عنوان‌مثال، سرطان ریه محیطی برای مدت طولانی بدون علامت و بدون درد است، زیرا تومور بر انتهای عصب تأثیر نمی‌گذارد و سرطان مرکزی ریه از قبل خود را در مراحل اولیه به شکل سرفه همراه با خلط مخلوط با خون و چرک، تنگی نفس مداوم، تغییرات صدا و کسالت عمومی نشان می‌دهد. 

انواع سرطان ریه

سرطان ریه بر اساس معیارهای مختلفی طبقه‌بندی می‌شود. باتوجه‌به ساختار بافتی تومور، موارد زیر وجود دارد:

• آدنوکارسینوم
• کارسینوم آدنوسکواموس
• کارسینوم عصبی غدد درون‌ریز
• هیپرپلازی ریوی ایدیوپاتیک منتشر
• سرطان سلول دوکی
• سرطان سلول بزرگ
• کارسینوم سلول کوچک
• کارسینوم سلول سنگفرشی

سرطان ریه سلول سنگفرشی در ۸ مورد از هر ۱۰ مورد تشخیص داده می‌شود. این سرطان به‌آرامی گسترش می‌یابد و می‌توان آن را با جراحی درمان کرد. در ۱۷ بیمار از ۱۰۰، سرطان ریه سلول کوچک تشخیص داده می‌شود و به‌سرعت رشد می‌کند، اندام‌های مجاور خارج از بافت ریه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و در مراحل اولیه متاستاز می‌دهد. 

همچنین سرطان ریه از نظر مکان شکل‌گیری نیز تقسیم می‌شود و بر اساس محلی‌سازی، سرطان ریه مرکزی و محیطی متمایز می‌شود:

• اندوبرونشیال یا اگزوفیتیک – در مجرای برونش رشد می‌کند.
• اگزوبرونشیال یا اندوفیت – در ضخامت بافت ریه رشد می‌کند.
• منشعب با رشد در اطراف برونش‌ها.
• مخلوط – در چندین جهت با غلبه یک صفت دیگر رشد می‌کند.

مراحل سرطان ریه

در انکولوژی مرسوم است که مراحل سرطان ریه را با اندازه تومور و میزان رشد آن که به سایر اندام‌ها گسترش می‌یابد، تشخیص می‌دهند. چهار مرحله اصلی بیماری وجود دارد که بسته به آن روش درمان مشخص می‌شود.

1. نئوپلاسم با اندازه بیش از ۳ سانتی‌متر، به‌صورت فشرده و بدون نفوذ به پلورا قرار دارد. غدد لنفاوی تحت‌تأثیر قرار نمی‌گیرند، متاستازها وجود ندارند.
2. تومور افزایش می‌یابد و مجرای برونش را مسدود می‌کند یا رشد می‌کند و در یک لوب ریه مهروموم ایجاد می‌کند. ممکن است یک یا دو متاستاز به غدد لنفاوی منطقه‌ای ظاهر شود.
3. اندازه نئوپلاسم بیش از ۶ سانتی‌متر است، آسیب‌شناسی دیواره قفسه سینه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، می‌تواند به ناحیه جداشدن برونش‌های اصلی یا دیافراگم برسد. متاستازها به غدد لنفاوی دور در نیمه بدن آنها نفوذ می‌کنند.
4. تومور به چندین اندام مجاور رشد می‌کند، مری، قلب، معده را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، متاستازهای متعددی را به غدد لنفاوی دور در هر دو طرف و سایر اندام‌ها می‌دهد.

برای تومورهای سلول کوچک، اغلب از یک طبقه‌بندی جداگانه استفاده می‌شود که شامل تنها دو مرحله است – در یک ریه موضعی و فراتر از ریه اصلی، از جمله به سایر اندام‌ها گسترش می‌یابد.

سرطان ریه کجا متاستاز می‌دهد

متاستاز به معنای گسترش سرطان به سایر بخش‌های بدن است. سرطان ریه می‌تواند به اندام‌ها و بافت‌های مجاور (متاستازهای موضعی)، به غدد لنفاوی منطقه‌ای و اندام‌های دور متاستاز دهد. این نوع سرطان دارای مسیرهای لنفوژن و هماتوژن متاستاز است.

متاستازهای موضعی

گسترش سلول‌های تومور در ریه طرف مقابل، انتشار (پراکندگی) آنها در امتداد پلور، افیوژن بدخیم در حفره پلور یا پریکارد. متاستاز موضعی سرطان ریه با مقدار M1a معیار M طبقه‌بندی TNM مطابقت دارد. علائم متاستازهای موضعی مشابه علائم بیماری اولیه است.

متاستاز به غدد لنفاوی منطقه‌ای

هنگام متاستاز به غدد لنفاوی منطقه‌ای، گره‌های اطراف برونش، قفسه سینه، داخل ریوی در درجه اول تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند و این می‌تواند هم ضایعه متاستاتیک و هم گسترش مستقیم تومور به آنها باشد. سپس غدد لنفاوی دیگری که در ناحیه قفسه سینه قرار دارند در این فرآیند نقش دارند. اغلب، متاستازهای سرطان ریه در غدد لنفاوی منطقه‌ای در طول معاینه خارجی قابل‌مشاهده نیستند و در طی مطالعات ابزاری شناسایی می‌شوند. دقیق‌ترین روش برای تشخیص متاستاز در غدد لنفاوی PET-CT است. متاستاز به غدد لنفاوی خارج قفسه سینه (آگزیلاری، دهانه رحم) که تظاهرات خارجی بارزتری دارند، برای سرطان ریه دور در نظر گرفته می‌شوند.

متاستازهای دور

اندام‌هایی که سرطان ریه اغلب در آنها متاستاز می‌دهد:

• کبد
• کلیه‌ها، غدد فوق‌کلیوی
• مغز
• استخوان‌ها

علائم متاستازهای دور بستگی به اندامی دارد که در آن قرار دارند. با متاستاز سرطان ریه به کبد، بیماران ممکن است کاهش اشتها، حالت تهوع و درد در هیپوکندری سمت راست را تجربه کنند. در نقض عملکرد کبد، زردی ایجاد می‌شود، در موارد شدید – خونریزی از وریدهای مری، آسیت (انباشت مایع در حفره شکم).

بیماری متاستاتیک کلیه می‌تواند باعث کمردرد، اختلال در عملکرد دفعی، تورم و افزایش فشارخون شود. متاستازها در غدد فوق‌کلیوی فقط در اندازه‌های بزرگ علائم شدید می‌دهند، زمانی که عملکرد هورمونی اندام را مختل می‌کنند. اغلب، متاستازهای کوچک در غدد فوق‌کلیوی به‌هیچ‌وجه خود را نشان نمی‌دهند و در طول معاینه شناسایی می‌شوند.

متاستازهای سرطان ریه در مغز باعث علائم عصبی می‌شود؛ مانند سرگیجه، سردرد، اختلالات حافظه، عدم تعادل، هماهنگی، تاری دید، شنوایی، تشنج، تغییر در هوشیاری.

ضایعات متاستاتیک استخوان با ناراحتی، تنش عضلانی در مرحله اولیه، درد شدید در مراحل بعدی و شکستگی‌های پاتولوژیک مشخص می‌شوند. با متاستاز به ستون فقرات، خطر فشرده‌سازی مغز استخوان و ظهور علائم مربوطه وجود دارد – بی‌حسی پاها، ضعف عضلانی، علائم لگنی (بی‌اختیاری ادرار و مدفوع).

تشخیص سرطان ریه

برای تشخیص از موارد زیر استفاده می‌شود:

• رادیوگرافی (تعدادی از تومورها در طی فلوروگرافی پیشگیرانه شناسایی می‌شوند).
• CT و MRI 
• برونکوسکوپی نای و برونش تا مرتبه ۶-۷ با نمونه‌برداری بیوپسی برای بررسی بافت‌شناسی.
• PET-CT – برای ارزیابی شیوع متاستازها و نظارت بر اثربخشی درمان
• سونوگرافی آندوسکوپی یا درون برونشیال – برای ارزیابی وضعیت غدد لنفاوی و مرحله فرآیند
• صدای الکترومغناطیسی برونش ریوی امکان تشخیص نئوپلاسم‌های عمیق را در مراحل اولیه فراهم می‌کند.
• توراکوسکوپی – معاینه با دوربین فیلم‌برداری از طریق سوراخ در قفسه سینه
• آزمایش خون ژنتیکی مولکولی برای نشانگرهای تومور خاص

درمان سرطان ریه

تشخیص زودهنگام برای درمان مؤثر سرطان ریه ضروری است. در این صورت پس از برداشتن بافت بدخیم، بهبودی کامل و بازگشت به زندگی عادی امکان‌پذیر است.

عمل جراحي

در صورت عدم جوانه زدن به سایر اندام‌ها و ضایعات غدد لنفاوی در حین عمل، قسمتی یا کل ریه برداشته می‌شود. درمان جراحی برای بیماران مبتلا به مرحله اول یا دوم، تا حدی با مرحله سوم تومور امکان‌پذیر است. با گسترش آسیب‌شناسی به سایر اندام‌های حیاتی یا با وضعیت جدی کلی بیمار، عمل غیرممکن است.

پرتودرمانی یا رادیولوژی

 اشعه یونیزه هدایت شده که سلول‌های بدخیم را از بین می‌برد در ترکیب با جراحی، شیمی‌درمانی و سایر روش‌ها در تمام مراحل استفاده می‌شود. پرتو درمانی برای برداشتن غیر جراحی تومور، تخریب سلول‌های باقیمانده و متاستازها پس از جراحی، برای جلوگیری از عود یا بهبود وضعیت غیر قابل جراحی استفاده می‌شود.

شیمی‌درمانی

 داروهایی که سلول‌های تومور را از بین می‌برند همراه با پرتودرمانی قبل و بعد از جراحی و همچنین در موارد بالینی غیر قابل عمل تجویز می‌شوند.

درمان هدفمند یا تارگت تراپی

 داروهای هدفمند مدرن برای مهار رشد انواع سلولی کاملاً تعریف شده استفاده می‌شود. داروهای هدفمند تومور را از بین نمی‌برند، بلکه از رشد آن جلوگیری می‌کنند که باعث بهبود علائم سرطان ریه در زنان و مردان می‌شود و عمر بیماران را در مرحله غیر قابل جراحی طولانی‌تر می‌کند.

توان‌بخشی بیماران مبتلا به سرطان ریه

بهبودی بیماران پس از جراحی برای برداشتن بخشی از ریه شامل موارد زیر است:

• ژیمناستیک پزشکی
• آموزش تنفس دیافراگمی
• درمان دارویی اصلاحی
• بهداشت دستگاه تنفسی
• زهکشی برونش برای حذف مایعات

پیش‌بینی‌ها  در مورد بهبود سرطان ریه

نتیجه مطلوب درمان سرطان ریه زمانی که بیماری در مرحله اول یا دوم تشخیص داده شود به ۸۵ تا ۹۰ درصد می‌رسد. تشخیص دیرهنگام به طور قابل‌توجهی پیش‌آگهی بقای پنج‌ساله را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، نوع بافت‌شناسی تومور اهمیت زیادی دارد. در کارسینوم سلول کوچک، عود در ۶۰-۸۰٪ موارد بالینی امکان‌پذیر است. با این شکل از بیماری، میزان بقای دو‌ساله حدود ۵۰٪ است، میزان بقای پنج‌ساله حتی در مراحل اولیه بیش از ۱۵٪ نیست.

چگونه از ابتلا به سرطان ریه جلوگیری کنیم؟

اقدامات مؤثر پیشگیری از سرطان ریه عبارت‌اند از:

• ترک کامل سیگار
• با رعایت دقیق اقدامات ایمنی در شرکت‌ها، استفاده مداوم از ماسک‌ها و سایر PPE
• در مبارزه با آلودگی هوا

برای مردان سیگاری بالای ۴۰ سال، انجام معاینه پیشگیرانه توسط متخصص ریه هرسال برای انجام توموگرافی کامپیوتری قفسه سینه بسیار مهم است.