بازتوانی ریه شکل مدرن درمان بیماری مزمن ریوی است که هدف آن بهبود تناسب‌اندام و کیفیت زندگی است. این در درمان آسیب‌شناسی‌های مختلف، از جمله COPD به طور خاص استفاده می‌شود و یک برنامه چند رشته‌ای را فراهم می‌کند. بیمارانی که تحت بازتوانی ریه یا توانبخشی ریوی قرار می‌گیرند اغلب از بیماری‌های مزمن ریوی مانند COPD (بیماری انسداد مزمن ریه)، آسم مزمن یا جراحی ریه در پشت خود رنج می‌برند.

بازتوانی ریه چیست؟

بازتوانی ریه یک برنامه چند رشته‌ای با اهداف زیر است:

• بهبود آمادگی جسمانی و استقامت.
• بهبود کیفیت زندگی.
• بهبود زندگی با این بیماری.
• کاهش‌پذیرش در بیمارستان و مدت زمانی که بیمار در رختخواب می‌ماند.
• تشدید را کاهش دهد.

این برنامه که شامل تمرینات بدنی، دوره‌های آموزشی، تمرینات تمدد اعصاب و اقداماتی برای مدیریت بهتر بیماری در زندگی روزمره است، با هدف افزایش فعالیت بیمار و احتمالاً اصلاح رفتار او انجام می‌شود.

بیمار ایده‌آل برای بازتوانی ریوی چه کسی است؟

 یکی از مهم‌ترین موارد استفاده از بازتوانی ریه برای بیمار COPD با تنگی نفس و اختلال در تحمل ورزش است. اغلب این نوع بیمار فقط در مراحل پیشرفته بیماری به برنامه توانبخشی فرستاده می‌شود.

به جز موارد بالا حتی جدی‌ترین بیماران نیز از برنامه توانبخشی بهره‌مند می‌شوند، اما شروع یک بیمار در مراحل اولیه، راهبرد‌های پیشگیرانه مؤثر در جلوگیری از پیشرفت بیماری (ترک سیگار، استراتژی‌های تغذیه) و امکان تجویز ورزش را بیشتر می‌کند.

همچنین در موارد فیبروز کیستیک، بیماری بینابینی ریه، هیپرتونی ریوی و اختلالات پس از عمل قفسه سینه توصیه می‌شود.

فواید بازتوانی ریه

توانبخشی ریوی علائم را کاهش می‌دهد، ظرفیت کاری ریه را افزایش می‌دهد و کیفیت زندگی افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن تنفسی را حتی در صورت وجود تغییرات ساختاری غیرقابل‌برگشت، بهبود می‌بخشد.

این امر به این دلیل امکان‌پذیر است که ناتوانی در بسیاری از موارد نه‌تنها از آسیب‌شناسی ریه بلکه از سایر آسیب‌شناسی‌های مرتبط ناشی می‌شود، به‌عنوان‌مثال، حتی اگر سطح انسداد برونش یا تورم بیش از حد در بیماران COPD با توانبخشی به طور قابل‌توجهی تغییر نکند.  تمرین عضلانی و بهبود راه‌رفتن به این معنی است که بیمار با تنگی نفس کمتر می‌تواند سریع‌تر راه برود.

بازتوانی ریه به‌صورت سرپایی است یا بستری؟

عوامل مختلف وابسته به بیمار و مستقل از بیمار تعیین می‌کنند که آیا درمان باید در یک محیط سرپایی یا بستری انجام شود. به‌عنوان‌مثال، اگر بیمار به‌شدت بیمار باشد، تحرک محدودی داشته باشد (و همچنین مسن باشد یا هم‌زمان آسیب‌شناسی‌های مختلفی داشته باشد)، درمان به طور معمول ثابت خواهد بود. حتی بیماری‌های همراه جدی منجر به انتخاب یک راه‌حل ثابت می‌شود. برعکس، بیماران جوان، مستقل و فعال حرفه‌ای می‌توانند با خیال راحت تحت درمان سرپایی توانبخشی قرار گیرند. برنامه ثابت معمولاً ۳ هفته طول می‌کشد درحالی‌که برنامه سرپایی از ۲ تا ۶ ماه (۲ یا ۳ جلسه در هفته) طول می‌کشد. انتخاب یک یا گزینه دیگر با پزشک معالج مورد بحث قرار می‌گیرد.

نمونه برنامه بازتوانی ریوی

ابتدا، مهم است که بیمار را تحت یک ارزیابی عملکردی کامل قرار گیرد، تا میزان ناتوانی و تنگی نفس را اندازه‌گیری شود:

تست پیاده‌روی؛ تعیین حداکثر مسافتی که بیمار می‌تواند در یک‌زمان معین (۲، ۶ یا ۱۲ دقیقه) راه برود. نظارت بر ضربان قلب و اشباع اکسیژن خون (SpO۲) در طول ورزش بسیار مهم است. مقدار SPO۲ نشان می‌دهد که آیا خون بیمار تقریباً در بهترین حالت اکسیژن‌دار است یا خیر. مقدار SPO۲ در محدوده ۱۰۰% -۹۴% نرمال در نظر گرفته می‌شود، مقدار کمتر از ۸۰% نشان‌دهنده وضعیت شدید هیپوکسی است. بسیار مهم است که با دقت به بیمار توضیح داده شود که چگونه آزمایش را انجام دهد و او را در طول آزمایش تشویق کنید.

تست شاتل؛ تحمل ورزش را هنگام راه‌رفتن روی زمین صاف اندازه‌گیری می‌کند.بیمار در راهرویی به طول ۱۰ متر به جلو و عقب راه می‌رود، سرعت و ریتم با یک سیگنال صوتی مشخص می‌شود. آزمایش زمانی پایان می‌یابد که بیمار نتواند سرعت موردنیاز را حفظ کند.

مقیاس بورگ؛ مقیاس عددی غیرخطی برای ارزیابی تنگی نفس در حین ورزش. این مقیاس از ۱۰ نقطه تشکیل شده است که با توصیفگر (انکر) همراه است.

مقیاس آنالوگ بصری (VAS)؛خط افقی یا عمودی مستقیم (۱۰ سانتی‌متر) با خط تیره در انتها با توصیفگر‌ها (عبارات کلامی یا اشکال) که قطبیت آن‌ها را مشخص می‌کند. برای ارزیابی تنگی نفس در حین ورزش استفاده می‌شود.

اهمیت VO2Max یا حداکثر اکسیژن مصرفی

این آزمایش‌ها و آزمایش‌های دیگر اندازه‌گیری دقیق حداکثر حجم کاری قابل‌تحمل توسط آزمودنی را ممکن می‌سازد (VO2max) . این پارامتر که حداکثر اکسیژن مصرفی نامیده می‌شود، حداکثر پتانسیل متابولیسم هوازی را نشان می‌دهد و تابعی از توانایی سیستم تنفسی و قلبی عروقی برای تأمین اکسیژن به بافت‌ها و نیز توانایی بافت‌ها برای استخراج اکسیژن (حداکثر مصرف اکسیژن) است.

دانستن VO۲max بیمار COPD اجازه می‌دهد تا آموزش با تنظیم پارامتر‌های مختلف برنامه توانبخشی تنفسی (شدت، مدت، فرکانس) برنامه‌ریزی شود:

• در افراد عادی، تمرینات هوازی معمولاً بین ۶۰ تا ۹۰ درصد حداکثر ضربان قلب یا بین ۵۰ تا ۸۰ درصد VO۲max انجام می‌شود.
• به طور کلی این سطوح برای ۲۰-۴۵ دقیقه در ۳-۴ بار در هفته حفظ می‌شود.

تا همین اواخر، تصور می‌شد که محدودیت‌های تنفسی معمول بیماران مبتلا به COPD متوسط ​​تا شدید، امکان انجام فعالیت در چنین سطوحی را از بین می‌برد. بر اساس مطالعات انجام‌شده در سال‌های اخیر، مشخص شده است که حتی افراد مبتلا به COPD متوسط ​​تا شدید می‌توانند در سطحی معادل تقریباً ۶۰ درصد VO۲max با نتایج قابل‌توجهی بهتر از آن‌هایی که با تمرین ۳۰ درصدی به دست می‌آیند، تمرین کنند.

آموزش بیماران COPD در سطحی متناسب با ۶۰ تا ۷۰ درصد حداکثر بار کاری به موارد زیر منجر می‌شود:

• افزایش ظرفیت ورزش (کمتر تنگی نفس با تلاش مساوی)
• افزایش تعداد آنزیم‌های اکسیداتیو در عضله محیطی
• کاهش سطح اسیدلاکتیک خون و تهویه برای حجم کاری یکسان.

حالت ورزش:

• تمرینات مقاومتی هوازی
• تقویت گروه‌های عضلانی بزرگ
• انواع توصیه شده از ورزش:
• تردمیل
• دوچرخه‌های ورزشی
• راه‌رفتن
• پله‌ها
• ترکیبی از چندین تمرین با وزن بدن

تمرین با ۶۰% -۷۰% VO۲ max برای ۲۰تا ۳۰ دقیقه و ۳ تا ۵ بار در هفته باید انجام شود.

اغلب بیماران COPD می‌توانند چنین برنامه‌ای را دنبال کنند، درحالی‌که دیگران با انسداد شدید راه هوایی ممکن است تمرین با این شدت را تحمل نکنند. از طرف دیگر، می‌توانید یک روش کار اینتروال را انتخاب کنید که با ۶۰ تا ۸۰ درصد حداکثر ظرفیت تمرین برای دوره‌های ۲ تا ۳ دقیقه‌ای همراه با ۲ تا ۳ دقیقه استراحت کار کنید.

مدت کلی برنامه توانبخشی تنفسی ۸ تا ۱۲ هفته است که در پایان آن آزمودنی تشویق می‌شود تا فعال بماند تا مزایای به‌دست‌آمده را از دست ندهد.

همکاری بیمار

بسیار مهم است که بیمار به پارامتر‌های مختلف تمرین (شدت، مدت و فرکانس) احترام بگذارد. همان‌طور که در افراد سالم اتفاق می‌افتد، در بیماران COPD نیز تأثیر مثبت ورزش بدنی در طول مدت تمرین حفظ می‌شود. برعکس، کاهش شدت، مدت یا دفعات برنامه توانبخشی تنفسی به طور قابل‌توجهی اثرات مفید آن را کاهش می‌دهد.

پس از اتمام بازتوانی ریه

پس از پایان درمان، ادغام در یک گروه پس از توانبخشی همیشه توصیه می‌شود. در واقع، بررسی‌ها نشان می‌دهد که یک سال پس از پایان برنامه، بدون تمرین مداوم، پیشرفت‌های به‌دست‌آمده از نظر توان بدنی از بین می‌رود. برای حفظ تناسب‌اندام، بیمارستان‌ها، سالن‌های ورزشی و همچنین لیگ‌های ریه کانتونی پیشنهادات فعالیت بدنی مختلفی را برای افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی و دستگاه تنفسی ارائه می‌دهند.

توضیحات دکتر اردا کیانی درباره بازتوانی ریه

در ویدئو های زیر می توانید توضیحات کامل درباره ورزش های بازتوانی ریه توسط دکتر اردا کیانی را مشاهده نمایید:

قسمت اول:

قسمت دوم: