فشار خون ریوی یک مسئله مهم و اساسی در حفظ سلامتی قلب و عروق انسان است. این مسئله به عنوان یک شاخص اصلی از عملکرد سیستم قلبی- عروقی مورد توجه قرار می‌گیرد و می‌تواند تأثیر زیادی بر سلامت عمومی فرد داشته باشد. فشار خون، به معنای سطح فشاری است که خون در دیواره‌های عروقی که از قلب به سراسر بدن جاری می‌شود، ایجاد می‌کند. فهم بهتر فشار خون ریوی نیازمند شناخت عوامل مؤثر بر آن، تأثیرات آن بر سلامتی و روش‌های کنترل و مدیریت آن می‌‌شود. در ادامه، ما به توضیح دقیق‌تری از مفهوم فشار خون ریوی پرداخته‌ایم.

فشارخون ریوی چیست؟

فشار خون ریوی نوعی فشار خون بالا است که بر شریان‌های ریه و سمت راست قلب تأثیر می‌گذارد. در یکی از انواع فشار خون ریوی (PAH)، رگ‌های خونی در ریه‌ها باریک، مسدود یا تخریب می‌شوند. این آسیب جریان خون را از طریق ریه‌ها کند می‌کند و فشار خون در شریان‌های ریه افزایش می‌یابد. قلب باید بیشتر کار کند تا خون را از طریق ریه‌ها پمپاژ کند. تلاش اضافی در نهایت باعث ضعیف شدن و از کار افتادن عضله قلب می‌شود.

در برخی افراد، فشار خون‌ریوی به آرامی بدتر می‌شود و می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. اگرچه هیچ درمانی برای برخی از انواع فشار خون‌ریوی وجود ندارد، درمان می‌تواند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

علائم فشار خون ریوی

علائم و نشانه‌های فشار خون‌ریوی به کندی ایجاد می‌شود. ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها متوجه آن‌ها نشوید. با پیشرفت بیماری علائم بدتر می‌شوند. علائم و نشانه‌های فشار خون ریوی عبارت‌اند از:

• لب و پوست آبی (سیانوز)
• فشار یا درد قفسه سینه
• سرگیجه یا غش کردن (سنکوپ)
• نبض تند یا تپش قلب (تپش قلب)
• خستگی
• تنگی نفس، ابتدا در هنگام ورزش و در نهایت در حالت استراحت
• تورم (ادم) در مچ پا، پاها و در نهایت ناحیه شکم

علت فشار خون ریوی 

قلب دارای دو حفره فوقانی (دهلیز) و دو حفره پایینی (بطن) است. هر بار که خون از قلب عبور می‌کند، حفره پایین سمت راست (بطن راست) خون را از طریق یک رگ خونی بزرگ (شریان ریوی) به ریه‌ها پمپاژ می‌کند. در ریه‌ها، خون دی‌اکسیدکربن آزاد می‌کند و اکسیژن را جذب می‌کند. خون معمولاً به راحتی از طریق رگ‌های خونی در ریه‌ها (شریان‌های ریوی، مویرگ‌ها و سیاهرگ‌ها) به سمت چپ قلب جریان می‌یابد. تغییرات در سلول‌هایی که شریان‌های ریوی را می‌پوشانند، می‌توانند باعث سفت، متورم و ضخیم شدن دیواره‌های سرخرگ‌ها شوند. این تغییرات ممکن است جریان خون از طریق ریه‌ها را کند یا مسدود کند و باعث فشارخون ریوی شون.

انواع فشار خون ریوی 

فشار خون ریوی از دیدگاه پزشکی به چندین دسته‌بندی تقسیم می‌شود که هر یک از آن‌ها ویژگی‌ها و علل خاص خود را دارند. در زیر به برخی از انواع فشار خون ریوی اشاره می‌شود:

گروه ۱: فشار خون شریانی ریوی (PAH)

علل عبارتند از:

• علت ناشناخته (فشار خون شریانی ریوی ایدیوپاتیک).
• تغییرات در یک ژن منتقل شده از طریق خانواده (فشار خون شریانی ریوی ارثی).
• استفاده از برخی داروها یا مواد غیرقانونی.
• مشکلات قلبی در بدو تولد (بیماری مادرزادی قلبی).
• سایر شرایط مانند عفونت HIV، بیماری مزمن کبد (سیروز) و اختلالات بافت همبند (اسکلرودرمی، لوپوس، و غیره).

گروه ۲: فشارخون ریوی ناشی از بیماری قلبی سمت چپ

علل عبارتند از:

• بیماری دریچه سمت چپ قلب مانند بیماری دریچه میترال یا دریچه آئورت.
• نارسایی حفره چپ پایین قلب (بطن چپ).

گروه ۳: فشارخون ریوی ناشی از بیماری ریوی

علل عبارتند از:

• بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD).
• اسکار بافت بین کیسه های هوایی ریه (فیبروز ریوی).
• آپنه انسدادی خواب.
• قرار گرفتن طولانی مدت در ارتفاعات در افرادی که ممکن است در معرض خطر بالای فشارخون ریوی باشند.

گروه ۴: فشارخون ریوی ناشی از لخته شدن خون مزمن

علل عبارتند از:

• لخته شدن خون مزمن در ریه‌ها (آمبولی ریه).
• سایر اختلالات انعقادی.

گروه ۵: فشار خون ریوی ناشی از سایر شرایط سلامتی

علل عبارتند از:

• اختلالات خونی، از جمله پلی سیتمی ورا و ترومبوسیتمی ضروری.
• اختلالات التهابی مانند سارکوئیدوز و واسکولیت.
• اختلالات متابولیک، از جمله بیماری ذخیره گلیکوژن.
• بیماری کلیوی.
• تومورهایی که بر روی شریان های ریوی فشار می‌آورند.

سندرم آیزن منگر و فشار خون ریوی

سندرم آیزنمنگر نوعی بیماری مادرزادی قلبی است که باعث افزایش فشارخون ریوی می‌شود. این بیماری معمولاً به دلیل سوراخ بزرگی در قلب بین دو حفره پایینی قلب (بطن) ایجاد می‌شود که به آن نقص دیواره بین بطنی می‌گویند. این سوراخ در قلب باعث می‌شود که خون به اشتباه در قلب جریان یابد. خون حامل اکسیژن (خون قرمز) با خون فقیر اکسیژن (خون آبی) مخلوط می‌شود. خون سپس به ریه‌ها باز می‌گردد – به جای رفتن به بقیه بدن – باعث افزایش فشار در شریان‌های ریوی و ایجاد فشارخون ریوی می‌شود.

عوامل خطر فشار خون ریوی

پرفشاری خون ریوی بیشتر در افراد ۳۰ تا ۶۰ ساله تشخیص داده می‌شود. افزایش سن می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون ریوی گروه ۱ را افزایش دهد که فشار خون شریانی ریوی (PAH) نامیده می‌شود. با این حال، PAH ناشی از یک علت ناشناخته (PAH ایدیوپاتیک) در بزرگسالان جوان بیشتر شایع است. موارد دیگری که می‌تواند خطر ابتلا به فشارخون ریوی را افزایش دهد عبارتند از:

• سابقه خانوادگی این بیماری
• اضافه وزن داشتن
• اختلالات لخته شدن خون یا سابقه خانوادگی لخته شدن خون در ریه‌ها
• قرار گرفتن در معرض آزبست
• بیماری قلبی مادرزادی
• زندگی در ارتفاعات بالا
• استفاده از برخی داروها، از جمله برخی داروهای کاهش وزن و داروهای غیرقانونی مانند کوکائین یا متامفتامین
• استفاده از مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) که برای درمان افسردگی و اضطراب استفاده می‌شود.

عوارض ناشی از فشار خون ریوی چیست؟

فشار خون ریوی می‌تواند به عوارض جدی برای سلامت فرد منجر شود. برخی از عوارض اصلی فشار خون ریوی شامل موارد زیر می‌شوند:

• کاهش اکسیژن در خون: افزایش فشار خون ریوی می‌تواند به کاهش اکسیژن در خون منجر شود. این مسئله باعث ایجاد خستگی، ضعف عمومی، نفس‌گیری و اختلالات تنفسی می‌شود.
• تورم در پاها و کاهش توانایی تحمل فعالیت‌ها: افزایش فشار خون ریوی ممکن است به تورم پاها (ادم) منجر شود و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره را کاهش دهد.
• آریتمی (ضربان نامنظم): افزایش فشار خون ریوی ممکن است باعث آریتمی قلبی شود، که ضربان قلب را نامنظم می‌کند و به مشکلات قلبی اضافی منجر می‌شود.
• شکست قلبی-ریه‌ای (Cor Pulmonale): در موارد شدید، افزایش فشار خون ریوی می‌تواند به شکست قلبی-ریه‌ای منجر شود. این وضعیت خطرناک است و نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد.
• مشکلات رشد و تغذیه در کودکان: در کودکان ممکن است افزایش فشار خون ریوی به تأخیر در رشد و تغذیه منجر شود.

تشخیص و مدیریت مناسب فشار خون ریوی اهمیت بسیاری دارد و نیاز به مشاوره و درمان پزشکی دارد تا از وقوع عوارض جدی جلوگیری شود.