اکسیژن، گازی است که برای زندگی انسان حیاتی است. این گاز یکی از گازهایی است که در هوایی که تنفس می‌کنیم یافت می‌شود. اگر فردی بیماری مزمن ریوی داشته باشد، ممکن است برای عملکرد طبیعی اندام‌ها به اکسیژن اضافی (مکمل) نیاز داشته باشد. در ادامه مقاله به تمام نکات مهم در مورد اکسیژن درمانی خواهیم پرداخت، بنابراین تا آخر مقاله، همراه ما باشید. 

اکسیژن درمانی چیست؟ 

اکسیژن درمانی، یک شیوه درمانی است که اکسیژن اضافی را برای تنفس در اختیار بیمار قرار می‌دهد و به آن اکسیژن مکمل نیز می‌گویند. اگرچه ممکن است اکسیژن درمانی در بیمارستان رایج باشد، اما می‌توان از آن در خانه نیز استفاده کرد. چندین دستگاه برای رساندن اکسیژن در خانه استفاده می‌شود. اکسیژن، معمولاً از طریق شاخک‌های بینی (کانولای اکسیژن) یا ماسک صورت می‌رسد.

تجهیزات اکسیژن می‌توانند به سایر تجهیزات پزشکی مانند دستگاه‌های CPAP و ونتیلاتورها متصل شوند. برخی بیماران به اکسیژن درمانی طولانی مدت نیاز خواهند داشت. انواع مختلفی از دستگاه‌ها وجود دارد که می‌توانند به بیمار اکسیژن بدهند. برخی بیماران از مخازن اکسیژن مایع یا گاز و برخی دیگر از یک متمرکز کننده اکسیژن استفاده می‌کنند که اکسیژن را از هوا می‌کشد. 

کاربرد اکسیژن درمانی 

اکسیژن درمانی به بدن فرد اکسیژنی می‌دهد که هنگام تنفس در هوا دریافت نمی‌کند. ممکن است از آن به عنوان یک کمک سیستم تنفسی استفاده کنند. وقتی فردی از دهان یا بینی نفس می‌کشد، هوا دریافت می‌کند. هوا حاوی ۸۰ درصد نیتروژن و ۲۰ درصد اکسیژن است. ریه‌های فرد، اکسیژن این هوا را فیلتر می‌کنند. سپس آن‌ها اکسیژن را از طریق رگ‌های خونی به اندام ها، بافت‌ها و سلول‌ها می‌فرستند. 

اگر فردی مشکلات ریوی داشته باشد، اکسیژن کافی به سلول‌های او نمی‌رسد و سطح اکسیژن خون پایین می‌آید (هیپوکسمی) به همین دلیل بدن و اندام‌های او آنطور که باید کار نمی‌کنند. با گذشت زمان، هیپوکسمی می‌تواند منجر به آسیب اندام و نارسایی اندام شود. کمبود اکسیژن می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد. 

بیماری‌هایی که نیاز به اکسیژن درمانی دارند 

در ادامه شرایطی که بیمار ممکن است به اکسیژن مکمل نیاز داشته باشد، چه به طور موقت یا طولانی مدت را ذکر می‌کنیم. این شرایط عبارت‌اند از: 

• COPD (بیماری انسدادی مزمن ریه) 
• فیبروز ریوی
• ذات الریه
• حمله شدید آسم
• فیبروز سیستیک
• سرطان ریه (برخی سرطان‌های دیگر) 
• بیماری ارتفاع
• کووید ۱۹
• نارسایی قلبی
• آپنه خواب

اکسیژن درمانی هایپرباریک چیست؟ 

اکسیژن درمانی هایپرباریک (HBOT) از یک محفظه تحت فشار ویژه برای رساندن اکسیژن ۱۰۰ درصد خالص به ریه‌ها استفاده می‌کند. افزایش فشار هوا در داخل محفظه به ریه‌ها کمک می‌کند تا اکسیژن بیشتری دریافت کنند. این اکسیژن اضافی می‌تواند به بهبود زخم ها، سوختگی‌ها و عفونت‌ها کمک کند. 

غواصان و کوهنوردان در ارتفاعات ممکن است در صورت ابتلا به بیماری ارتفاع به HBOT نیاز داشته باشند. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که نیتروژن بیش از حد در خون و بافت‌ها جمع شود. 

آزمایشات تشخیص اکسیژن

پزشکان از تست‌هایی برای اندازه گیری سطح اکسیژن استفاده می‌کنند، این آزمایشات عبارت‌اند از: 

• پالس اکسی متر
• آزمایش گاز خون شریانی 
• تست‌های عملکرد ریه 

پالس اکسی متر

این دستگاه کوچک بدون درد روی انگشت، انگشت پا یا لاله گوش بیمار قرار می‌گیرد. حسگرهای موجود در دستگاه، پرتوهای نور را از طریق پوست بیمار می‌فرستند تا سطح اکسیژن در مویرگ‌ها (رگ‌های خونی کوچک) را اندازه گیری کنند. بسیاری از پزشکان، به طور معمول این آزمایش را در هر قرار ملاقات انجام می‌دهند. همچنین فرد می‌تواند پالس اکسیمتر (پلاس اکس) را از داروخانه‌ها خریداری کند تا در خانه از آن استفاده کند. 

آزمایش گاز خون شریانی 

این آزمایش از یک نمونه خون سرخرگ، برای اندازه گیری سطح اکسیژن و دی اکسید کربن در خون بیمار استفاده می‌کند. این آزمایش دقیق‌ترین روش برای تعیین عملکرد ریه است. 

تست‌های عملکرد ریه 

تست‌های عملکرد ریوی مانند اسپیرومتری، میزان دم و بازدم را اندازه گیری می‌کند. برخی آزمایش‌ها توانایی ریه‌های بیمار، برای ارسال اکسیژن به سلول‌های بدن را نیز اندازه‌گیری می‌کنند. 

نشانه‌های سطح پایین اکسیژن (هیپوکسی) 

فرد همیشه نمی‌تواند تشخیص دهد که چه زمانی سطح اکسیژن کم است، اما زمانی که نشانه‌ها بروز پیدا کنند شامل مواردی هستند که در ادامه ذکر می‌کنیم. علائم هیپوکسی عبارت‌اند از: 

• تنگی نفس
• تغییر رنگ پوست، لب‌ها و ناخن‌ها به رنگ مایل به آبی 
• خستگی مفرط
• سردردهای شدید
• سرفه یا خس خس سینه
• نبض سریع و ضربان قلب
• گیجی

بیشتر بخوانید: علائم کم بود اکسیژن چیست و چگونه درمان می‌شود؟

انواع سیستم‌های اکسیژن درمانی

اکسیژن به صورت گاز یا مایع است و سیستم‌های اکسیژن ممکن است بزرگ و ثابت برای مصارف خانگی یا کوچک و قابل حمل باشند. انواع آن‌ها عبارت‌اند از: 

• گاز فشرده
• اکسیژن مایع
• غلیظ کننده اکسیژن

گاز فشرده

یک سیلندر بزرگ و فلزی ۱۰۰٪ اکسیژن را به صورت گاز تحت فشار ذخیره می‌کند. سیلندر دارای یک تنظیم کننده برای کنترل جریان اکسیژن است. دستگاه حفظ کننده اکسیژن هنگام دم، اکسیژن می‌فرستد و هنگام بازدم جریان اکسیژن را متوقف می‌کند. در نهایت اکسیژن این مخازن تمام می‌شود. یک گیج میزان اکسیژن مخزن را نشان می‌دهد. وقتی مخزن خالی است، تامین کننده اکسیژن جدید، جایگزین آن می‌شود. همیشه باید مخازن اکسیژن اضافی در دسترس داشته باشید. 

اکسیژن مایع

یک ظرف شبیه قمقمه، اکسیژن خالص را به صورت مایع بسیار سرد، ذخیره می‌کند. هنگامی که اکسیژن را آزاد می‌کند، مایع به گازی تبدیل می‌شود که بیمار آن را تنفس می‌کند. ظرف کوچکتر، آن را برای استفاده در خارج از خانه قابل حمل می‌کند. 

غلیظ کننده اکسیژن

این وسیله الکتریکی یا باتری دار، هوا را از اتاق بیرون می‌کشد. سپس اکسیژن را از هوا جدا کرده و فشرده می‌کند و در عین حال نیتروژن را نیز از بین می‌برد و بیمار در هوای تصفیه شده تنفس می‌کند. با استفاده از غلیظ کننده، فرد هرگز با کمبود اکسیژن مواجه نخواهد شد. متمرکز کننده‌ها ساده‌ترین سیستم قابل حمل برای سفر هستند و بسیاری از مدل‌ها توسط اداره هوانوردی فدرال (FAA) تایید شده اند، بنابراین افراد حتی می‌توانند آن‌ها را در هواپیما ببرند. 

سیستم‌های اکسیژن درمانی چگونه اکسیژن‌ رسانی می‌کنند؟ 

بسته به شرایط پزشکی و نیاز به اکسیژن بیمار، ممکن است او از طریق موارد زیر اکسیژن دریافت کند: 

• کانولا که یک لوله کوچک با شاخک‌هایی در انتهای آن است که داخل سوراخ‌های بینی قرار می‌گیرد. 
• ماسک صورت. 
• لوله تراکئوتومی که با جراحی در نای قرار داده می‌شود. 

فواید اکسیژن‌درمانی

مزایای زیادی برای اکسیژن‌درمانی وجود دارد که عبارت‌اند از: 

• تسریع روند ترمیم زخم‌ها
• بهبود عفونت‌ها
• تسکین درد 
• کاهش نیاز به داروهای مسکن

عوارض جانبی اکسیژن درمانی

افرادی که اکسیژن درمانی دریافت می‌کنند ممکن است عوارض جانبی را تجربه کنند که عبارت‌اند از: 

• خستگی
• سردرد به خصوص در صبح
• خونریزی بینی (اپیستاکسی) 

اقدامات ایمنی هنگام استفاده از کپسول اکسیژن

استفاده از اکسیژن درمانی بی‌خطر است. در حالی که اکسیژن قابل اشتعال نیست، می‌تواند باعث سوختن سریع‌تر و قوی‌تر آتش شود. آتش می‌تواند انفجاری شود. نکاتی که باید برای امنیت بیشتر رعایت شد عبارت‌اند از: 

• هرگز نزدیک مخزن اکسیژن سیگار نکشید و هنگام استفاده از اکسیژن، حداقل ۵ فوت از شعله‌های آتش، از جمله اجاق گاز، شمع و شومینه فاصله بگیرید. 
• مخازن اکسیژن را در وضعیت عمودی به یک پایه یا جسم ثابت محکم کنید. هرگز اجازه ندهید سیلندر اکسیژن غلت بخورد، مخزنی که روی زمین بیفتد یا غلت بزند ممکن است ترک بخورد و فشاری ایجاد کند که می‌تواند مخزن را منفجر کند. 
• مخازن اکسیژن را در مکان‌هایی با تهویه مناسب نگهداری کنید. این کار اجازه می‌دهد تا مقادیر اندکی از اکسیژن که مخازن به طور مداوم آزاد می‌کنند به جای اینکه تجمع پیدا کند و به خطر آتش سوزی تبدیل شود، در هوا پخش شود. 
• حداقل فاصله ۸ فوتی را از وسایل تولید کننده گرما مانند بخاری‌ها و وسایل برقی حفظ کنید. 
• از مواد قابل اشتعال مانند: اسپری‌های آئروسل، مواد پاک کننده و محصولات نفتی در نزدیکی مخزن اکسیژن استفاده نکنید. 
• لباس‌ها و ملافه‌های نخی را به جای پشم، نایلون و مواد مصنوعی که می‌توانند جرقه الکتریسیته ساکن تولید کنند، انتخاب کنید. 
• همیشه یک کپسول آتش نشانی در نزدیکی خود داشته باشید و نحوه استفاده از آن را بدانید. 

عوامل خطر

علائمی که در ادامه نام می‌بریم نشانه‌های خطرناکی هستند که نیاز به مراجعه سریع به پزشک دارند. این نشانه‌ها عبارت‌اند از: 

• درد قفسه سینه
• گیجی یا از دست دادن حافظه
• سرگیجه شدید
• تنگی نفس شدید
• تهوع و استفراغ
• سردردهای شدید

علائم مسمومیت با اکسیژن

اکسیژن دارویی است که نیاز به نسخه پزشک دارد و فقط باید از آن به عنوان درمان پزشکی استفاده کرد. اگر بیش از نیاز بدن اکسیژن دریافت کنید، می‌تواند تنفس و ضربان قلب شما را به صورت خطرناکی کاهش دهد. اکسیژن بیش از حد می‌تواند منجر به مسمومیت با اکسیژن شود. نشانه‌های این مسمومیت عبارت‌اند از: 

• درد قفسه سینه 
• دشواری در تنفس
• سرگیجه
• اسپاسم عضلانی
• حالت تهوع
• مشکلات بینایی

اکسیژن درمانی بیماری انسداد ریه

اکسیژن‌درمانی در مدیریت بیماری انسداد مزمن ریه (COPD) یکی از اصلی‌ترین درمان‌های مکمل است که به بهبود عملکرد تنفسی و کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند. در این بیماران، به دلیل آسیب‌دیدگی مزمن ریه‌ها و عدم کارایی صحیح تبادل گازها، میزان اکسیژن‌رسانی به خون کاهش می‌یابد. اکسیژن‌تراپی به تنظیم سطح اکسیژن خون کمک کرده و از پیامدهای منفی ناشی از هیپوکسمی، مانند: خستگی، ضعف، و مشکلات قلبی‌عروقی جلوگیری می‌کند. این درمان معمولاً به صورت درازمدت و طبق دستور پزشک انجام می‌شود و می‌تواند از طریق ماشین‌های اکسیژن، مخازن مایع، یا سیستم‌های قابل حمل اکسیژن ارائه شود.

کلام پایانی 

اکسیژن گرچه یکی از پایه‌های حیات است، اما به کارگیری آن در عرصه پزشکی به مهارت و دقت نیاز دارد. متخصصان باید با در نظر گرفتن شرایط و وضعیت بیمار، رژیم درمانی مناسبی را تعیین کنند تا از فواید درمانی اکسیژن بهره‌مند شویم بدون آنکه دچار عوارض جانبی شویم. پیشرفت‌های جدید در فناوری و تحقیقات پزشکی وعده دهنده توسعه استفاده‌های نوآورانه‌تر اکسیژن در درمان‌های آتی است. 

سوالات متداول