آپنه خواب: علت، علائم و بهترین راه تشخیص و درمان

حتماً برای شما یا اطرافیانتان پیش آمده که در طول روز احساس خستگی، کسلی و عدم تمرکز داشته باشید. شاید علت این مشکل را کمبود خواب بدانید، اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که ممکن است نفس کشیدن شما در خواب دچار اختلال شده باشد؟ آپنه خواب یک اختلال جدی است که در آن تنفس فرد در هنگام خواب بارها و بارها متوقف می‌شود. این توقف‌های موقت، بدن را از اکسیژن محروم کرده و منجر به بیداری‌های ناگهانی، خواب نامناسب و مشکلات جدی سلامتی می‌شود.

عوارض آپنه خواب بسیار فراتر از یک خستگی ساده است. این بیماری می‌تواند باعث افزایش خطر بیماری‌های قلبی، دیابت، فشار خون بالا و حتی سکته مغزی شود. همچنین، خواب آلودگی ناشی از وقفه نفس کشیدن در خواب، خطر تصادفات رانندگی را افزایش می‌دهد. اما نگران نباشید، در این مقاله، علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان آپنه خواب را بررسی می‌کنیم، برای آشنایی کامل با این بیماری، تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

آپنه خواب چیست؟

آپنه خواب (Apnea Sleep) یک اختلال خواب است که در آن تنفس فرد به طور مکرر متوقف شده و سپس دوباره شروع می‌شود. این وقفه‌های تنفسی معمولاً ناشی از انسداد راه‌های هوایی یا اختلال در عملکرد مغز در کنترل عضلات تنفسی است. افراد مبتلا به این بیماری هر شب ده‌ها یا حتی صدها بار دچار این مشکل می‌شوند، بدون اینکه خودشان متوجه شوند. این بیماری کیفیت خواب را به شدت کاهش می‌دهد و باعث بیدار شدن مکرر در طول شب می‌شود. این بیداری‌ها معمولاً آن‌قدر کوتاه هستند که فرد از آن‌ها آگاه نیست، اما تأثیرات منفی آن‌ها در طول روز کاملاً قابل مشاهده است. افراد مبتلا به این بیماری معمولا در طول روز احساس خستگی می‌کنند و با مشکل کاهش تمرکز و تحریک‌پذیری روبه‌رو می‌شوند.

علاوه بر این، کاهش اکسیژن رسانی به مغز و سایر اندام‌های بدن در طول شب می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات جدی سلامتی از جمله فشار خون بالا، حمله قلبی و دیابت شود. اگرچه این بیماری در مردان شایع‌تر است، اما زنان و حتی کودکان نیز به آن مبتلا می‌شوند.

انواع آپنه خواب

آپنه خواب انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل متفاوتی ایجاد می‌شوند. این بیماری به سه نوع تقسیم بندی می‌شود که در ادامه، هر کدام را به صورت جداگانه بررسی می‌کنیم. سه نوع اصلی وقفه تنفسی در خواب عبارتند از:

آپنه انسدادی خواب (OSA)

آپنه انسدادی خواب شایع‌ترین نوع آپنه خواب است و زمانی رخ می‌دهد که عضلات پشت گلو در هنگام خواب شل شده و مسیر عبور هوا را مسدود می‌کنند. این انسداد باعث می‌شود که فرد برای چند ثانیه نتواند نفس بکشد و در نهایت با یک خرناس بلند یا نفس‌نفس زدن از خواب بیدار شود. عواملی مانند: چاقی، آناتومی فک، بینی و گردن، مصرف الکل و سیگار می‌توانند احتمال بروز این نوع آپنه را افزایش دهند.

همچنین در مورد آپنه خواب انسدادی در اطفال نیز بخوانید.

آپنه خواب مرکزی (CSA)

نوع آپنه مرکزی معمولا زیاد شایع نیست. این نوع آپنه خواب زمانی رخ می‌دهد که مغز نتواند به درستی سیگنال‌های لازم برای کنترل تنفس را ارسال کند. در این شرایط، فرد دچار وقفه‌های تنفسی می‌شود بدون اینکه انسدادی در مسیر هوا وجود داشته باشد. این نوع آپنه معمولاً در افرادی که مشکلات عصبی یا نارسایی قلبی دارند بیشتر از دیگر افراد مشاهده می‌شود.

آپنه خواب مختلط یا پیچیده

همان‌طور که از نام این نوع آپنه خواب معلوم است، این نوع آپنه ترکیبی از آپنه انسدادی و مرکزی است و معمولاً در افرادی دیده می‌شود که تحت درمان با دستگاه CPAP (دستگاهی که فشار مثبت هوا را برای باز نگه داشتن راه‌های هوایی تأمین می‌کند) هستند، اما همچنان دچار مشکلات تنفسی می‌شوند. بنابراین این نوع آپنه در بین افراد معمولی رخ نمی‌دهد.

علائم وقفه تنفسی در خواب

آپنه خواب علائم گسترده‌ای دارد که برخی از آن‌ها در طول شب و برخی دیگر در طول روز ظاهر می‌شوند. شایع‌ترین علامت این بیماری خروپف بلند و طولانی مدت است، اما این علامت تنها نشانه آپنه نیست. برخی از علائم مثل بیداری‌های کوتاه در شب برای بیشتر افراد رخ می‌دهد، اما خود فرد متوجه این نشانه نمی‌شود. در مقابل علائمی مانند سردردهای صبحگاهی برای تمام افراد قابل مشاهده است. از جمله علائم شایع این بیماری عبارتند از:

• بیدار شدن مکرر در طول شب

• نفس‌نفس زدن یا احساس خفگی در خواب

• خواب آلودگی و خستگی در طول روز

• سردردهای صبحگاهی

• کاهش تمرکز و حافظه

• تحریک‌پذیری و نوسانات خلقی

• کاهش میل جنسی

• شب‌ادراری مکرر

آپنه خواب به چه دلایلی رخ می‌دهد؟

آپنه یا وقفه تنفسی در خواب در برخی شرایط ناشی از شرایط فیزیکی است، اما در برخی مواقع، به دلیل مشکلات پزشکی مختلف رخ می‌دهد. این بیماری به عوامل متعددی بستگی دارد که برخی از آن‌ها قابل پیشگیری و برخی دیگر وابسته به ویژگی‌های بدن فرد هستند. علل ایجاد آپنه خواب معمولا شامل موارد زیر می‌باشند:

• آناتومی صورت، فک و گردن: اندازه و قرارگیری گردن، فک، زبان، لوزه‌ها و سایر بافت‌ها در نزدیکی پشت گلو مستقیماً بر جریان هوا تأثیر می‌گذارد و منجر به آپنه خواب می‌شود. 
• چاقی: اضافه وزن یکی از علل شایع آپنه در بزرگسالان است، این وضعیت باعث افزایش رسوبات چربی در گردن می‌شود که راه‌های هوایی فوقانی را مسدود می‌کند و درنهایت منجر به آپنه  و وقفه تنفسی در خواب می‌شود.
• سابقه خانوادگی: یکی دیگر از علل اصلی ابتلا به آپنه خواب، سابقه خانوادگی این بیماری است. افرادی که یک یا چند نفر از بستگان آن‌ها آپنه خواب دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
• استفاده از دارو‌های آرام بخش: دارو‌های آرام بخش‌ می‌توانند باعث شل‌شدن بافت گلو، مسدود شدن راه‌های هوایی و در نتیجه آپنه خواب شوند.
• دود سیگار: افراد سیگاری در مقایسه با افراد غیرسیگاری از آپنه خواب با درجه بالاتری رنج می‌برند.
• خوابیدن به پشت: این وضعیت باعث می‌شود که بافت اطراف راه‌های هوایی شل شده و باعث آپنه خواب شود.
• نارسایی قلبی یا کلیوی: افرادی که نارسایی قلبی یا کلیوی دارند، بیشتر در خطر ابتلا به آپنه خواب هستند. زیرا جمع شدن مایعات به دلیل نارسایی کلیوی یا قلبی در ناحیه گردن و گلو باعث انسداد راه‌های هوایی فوقانی می‌شود.
• احتقان بینی: یکی دیگر از دلایل آپنه خواب گرفتگی یا احتقان بینی است، در این شرایط افراد به دلیل گرفتگی یا کیپ شدن بینی توانایی نفس کشیدن از طریق بینی را ندارند.

روش‌های تشخیص آپنه خواب

این‌که از کجا بدانیم وقفه تنفسی یا آپنه خواب داریم، نیاز به بررسی‌های پزشکی و آزمایش‌های تخصصی دارد. پزشک معمولاً بر اساس علائم بیمار، سوابق پزشکی و انجام آزمایش‌هایی مانند پلی‌سومنوگرافی (تست خواب) این اختلال را شناسایی می‌کند. روش‌های رایج تشخیص آپنه خواب عبارتند از:

• پلی‌سومنوگرافی(PSG): این آزمایش در مراکز خواب انجام می‌شود و فعالیت مغزی، حرکات چشم، میزان اکسیژن خون، ضربان قلب و الگوی تنفس بیمار را در طول خواب ثبت می‌کند.

• آزمایش خواب خانگی: برای برخی بیماران، پزشک ممکن است دستگاهی برای اندازه‌گیری میزان اکسیژن، ضربان قلب و الگوی تنفس برای تست آپنه خواب در خانه تجویز کند.

• بررسی راه‌های هوایی: پزشک ممکن است از روش‌هایی مانند برونکوسکوپی، آندوسکوپی و تصویربرداری برای بررسی انسدادهای احتمالی در راه‌های هوایی استفاده کند.

همچنین می‌توانید ویدئوی ارزیابی آپنه خواب با برونکوسکوپی را مشاهده کنید.

عوارض آپنه یا وقفه تنفسی در خواب

آپنه خواب اگر درمان نشود، مشکلات جدی برای سلامتی بیمار ایجاد می‌کند. این بیماری علاوه بر تأثیر منفی بر کیفیت خواب، موجب خستگی و کاهش تمرکز می‌شود که این مشکلات در بلندمدت منجر به بیماری‌های قلبی و حتی مرگ زودرس می‌شوند. همچنین، افراد مبتلا به این اختلال بیشتر در معرض تصادفات رانندگی و کاهش عملکرد شغلی و اجتماعی قرار دارند. برخی از مهم‌ترین عوارض آپنه خواب عبارتند از:

• افزایش خطر بیماری‌های قلبی و فشار خون بالا

• دیابت نوع ۲ و مشکلات متابولیکی

• کاهش تمرکز، ضعف حافظه و افزایش احتمال آلزایمر

• افزایش خطر سکته مغزی

• خواب‌آلودگی روزانه و افزایش خطر تصادفات رانندگی

در مورد عوارض آپنه خواب بیشتر بخوانید.

روش‌های درمان آپنه خواب

درمان آپنه یا وقفه تنفسی در خواب بسته به شدت بیماری متفاوت است. برخی افراد ممکن است با تغییر سبک زندگی مشکل خود را حل کنند، در حالی که برخی دیگر نیاز به استفاده از دستگاه‌های کمک‌تنفسی یا حتی جراحی دارند. اصلاح سبک زندگی، شامل کاهش وزن، ترک سیگار و الکل و اصلاح وضعیت خواب می‌تواند در موارد خفیف مؤثر باشد. اما، دستگاه CPAP یکی از روش‌های مؤثر درمانی است که فشار مثبت هوا (دم) را تأمین می‌کند و راه‌های هوایی را باز نگه می‌دارد.

همچنین، برخی از دستگاه‌های مخصوص نیز وجود دارند که وضعیت فک را تغییر می‌دهند و مسیر هوایی را باز نگه می‌دارند. در موارد شدیدتر، پزشکان جراحی را برای اصلاح انسدادهای ساختاری در گلو و بینی پیشنهاد می‌دهند. علاوه بر این، داروهای خاصی نیز وجود دارد که به کنترل علائم کمک می‌کنند، هرچند که معمولاً به عنوان درمان اصلی توصیه نمی‌شوند و در کنار دیگر روش‌های درمانی برای کمک به درمان و کاهش علائم تجویز می‌شوند.

راه‌های پیشگیری از وقفه تنفسی در خواب

پیشگیری از آپنه خواب از بروز بسیاری از مشکلات مرتبط با این بیماری جلوگیری می‌کند. برای کاهش خطر ابتلا به آپنه خواب، می‌توان با رعایت برخی نکات ساده از بروز آن پیشگیری کرد. تغییر سبک زندگی و داشتن عادات سالم تأثیر بسزایی در پیشگیری دارد. برخی از راهکارهای مهم شامل موارد زیر است:

• حفظ وزن متعادل

• اجتناب از مصرف الکل و سیگار

• خوابیدن به پهلو

• تمرینات تقویت عضلات گلو

کلام پایانی

آپنه خواب یک اختلال شایع اما جدی است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت کاهش دهد و منجر به مشکلات جدی سلامتی شود. شناخت علائم این بیماری و اقدام به موقع برای تشخیص و درمان آن می‌تواند از بروز عوارض خطرناک جلوگیری کند. روش‌های درمانی متعددی از تغییر سبک زندگی گرفته تا استفاده از دستگاه‌های کمک‌تنفسی و حتی جراحی وجود دارد که می‌توانند تأثیر به‌سزایی در بهبود این وضعیت داشته باشند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با علائم آپنه خواب مواجه هستید، توصیه می‌شود به یک متخصص مراجعه کنید. در این زمینه، دکتر اردا کیانی یکی از برترین متخصصان حوزه بیماری‌های ریوی و خواب در ایران است که با تجربه بالا و روش‌های جدید درمانی می‌تواند به شما در کنترل و درمان این بیماری کمک کند.