آسم یک بیماری مزمن است و بهبودی کامل می‌تواند سال‌ها طول بکشد. در صورت اعمال درمان‌های لازم می‌توان علائم آسم را کنترل کرد. شایع‌ترین علل آسم که هم در بزرگسالی و هم در دوران کودکی دیده می‌شود، آلرژی‌ها و عوامل محیطی هستند. برخی از مواد آلرژی‌زا می‌توانند باعث آسم شوند، همچنین سیگار کشیدن دود اگزوز زغال سنگ، مواد شیمیایی نیز می‌توانند زمینه را برای این بیماری فراهم کنند. آسم برای همه یکسان نیست. در حالی که در برخی از بیماران به طور خفیف پیشرفت می‌کند، می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد و بر فعالیت‌های روزانه در سایر بیماران تأثیر منفی بگذارد. برای سیر مثبت بیماری، درمان دارویی را نباید قطع کرد و از معاینات منظم پزشک غافل شد. در این بخش به بررسی تمامی ویژگی‌ها و جزئیات بیماری آسم، نحوه کنترل و پیشگیری از محرک‌ها می‌پردازیم. برای آشنایی بیشتر با آسم با ما همرا باشید.

آسم چیست؟

آسم یک بیماری مزمن تنفسی است، یعنی در طول زمان پایدار است که با التهاب راه‌های هوایی ریه مشخص می‌شود. اگرچه معمولاً قابل‌درمان نیست، بااین‌وجود می‌توان آن را به طور مؤثر کنترل کرد.  نشانه‌های بیماری حملات آسم است که هر بار که سیستم ایمنی با محرک‌های خاصی مواجه می‌شود انسداد برونش در این زمینه رخ می‌دهد. بیشتر موارد با فعال‌شدن وراثت نامطلوب در پس‌زمینه ایمنی ناپایدار، شرایط نامطلوب زندگی و عادات بد همراه است. با وجود دستاوردهای علمی در زمینه این بیماری، آسم برونش یک بیماری قابل درمان نیست، اما می‌توان آن را کنترل کرد.

افراد مبتلا به آسم که بیماری خود را کنترل می‌کنند، می‌توانند کار کنند، ورزش کنند، بازی کنند، به مدرسه بروند و تمام فعالیت‌هایی که توسط افراد غیر مبتلا به آسم انجام می‌شود را انجام دهند.

چه زمانی و چگونه می‌تواند رخ دهد؟

آسم می‌تواند همه گروه‌های سنی را تحت‌تأثیر قرار دهد، نه‌تنها کودکان و نوجوانان، بلکه بزرگسالان و سالمندان را نیز درگیر می‌کند. شایع‌ترین تظاهرات عبارت‌اند از؛ سفتی قفسه سینه (مانند گیره روی قفسه سینه)، خس‌خس سینه (احساس زنگ زدن در گلو)، سرفه، تنگی نفس. این علائم در شب و صبح بیشتر دیده می‌شود. 

علت آسم چیست؟

آسم اغلب زمانی ایجاد می‌شود که فردی که از قبل مستعد ابتلا به آسم است، با موادی که به آنها حساسیت دارد تماس پیدا کند. این استعداد ممکن است به دلیل عوامل مختلفی باشد. برخی از این موارد قابل تغییر نیستند، مانند مؤلفه ژنتیکی (وجود بیماری‌آسم در یکی از اعضای نزدیک خانواده مانند پدر، مادر یا برادر/خواهر)، وجود آلرژی، جنسیت زن، قومیت. برخی دیگر قابل تغییر هستند؛ مانند چاقی، قرارگرفتن در معرض دود در دوران کودکی، قرارگرفتن در معرض آلاینده‌ها. داشتن یک یا چند مورد از این عوامل خطر به این معنی نیست که فرد لزوماً به آسم مبتلا خواهد شد، فقط احتمال ابتلای او به آن نسبت به سایرین بیشتر است. به همین دلیل رعایت قوانین بهداشتی و سبک زندگی مناسب با هدف محدودکردن عوامل خطر قابل اصلاح تاحدامکان بسیار مهم است.

 شرایطی وجود دارد که به دلایلی که هنوز به طور کامل شناخته نشده‌اند، بیماری‌آسم در افراد بدون عوامل خطر قابل تشخیص ایجاد می‌شود. در واقع، تقریباً نیمی از مبتلایان به بیماری‌آسم، آلرژی ندارند یا در زندگی روزمره یا محل کار در معرض عوامل تحریک‌کننده قرار دارند.

حمله آسم چیست؟

در یک فرد سالم، هوا با کمترین مقاومت به راه‌های هوایی ریه (نایژه‌ها یا برونش‌ها) وارد و از آن خارج می‌شود. برونش‌ها مانند شاخه‌های درخت هستند که در فرد سالم یا در فرد مبتلا که آسم را کنترل می‌کند، چیزی شبیه به این است:

در فرد مبتلا به آسم کنترل نشده، برونش‌ها دارای یک دیواره ضخیم آغشته به مایعات هستند و تمایل دارند راحت‌تر بسته شوند. علاوه بر این، غدد موجود در دیواره برونش‌ها مخاط تولید می‌کنند که به کاهش فضای عبور هوا کمک می‌کند. این اتفاق باعث  خس‌خس سینه، سرفه و خلط، سفتی در قفسه سینه و تنگی نفس می‌شود.

داشتن آسم کنترل نشده همچنین بروز حمله آسمی را آسان‌تر می‌کند. در طول حمله آسم، تغییراتی که در بالا توضیح داده شد (انقباض دیواره برونش، تولید مخاط) در مدت‌زمان بسیار کوتاه و به طور ناگهانی رخ می‌دهد و باعث احساس تنگی نفس به‌عنوان یک علامت می‌شود.

محرک‌های آسم کدام‌اند و چه چیزی باعث حمله آسم می‌شود؟

عناصر متعددی وجود دارد که به آنها “محرک” یا عوامل آزادکننده می‌گویند. این عوامل می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و همیشه قابل‌شناسایی نیستند.  محرک‌هایی که باعث آسم می‌شوند به شرح زیر است:

آلرژن ها

• گرد و غبار و کنه‌های گرد و غبار
• گرده (علف‌ها، علف‌های هرز و درختان)
• سوسک‌ها
• موش
• حیوانات خانگی (به ویژه موی گربه، پرنده و سگ)

مشکلات تنفسی

• آلرژی بینی
• آنفولانزا
• عفونت های ویروسی (از جمله سرماخوردگی)
• عفونت های سینوسی

داروها

• NSAIDs (داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی)
• آسپرین

شرایط تحریک کننده

• آلودگی هوا
• دود سیگار
• مواد شیمیایی
• بوهای سنگین ناشی از پاک کننده‌ها، رنگ‌ها، جلا دهنده‌ها، عطرها و پخت و پز
• تغییر آب و هوا ناشی از فشار هوا، دما، رطوبت و بادهای شدید

سایر محرک ها

• سوء تغذیه و وزن کم نوزاد هنگام تولد
• داشتن سابقه خانوادگی آسم
• ابتلا به بیماری های شدید از کودکی
• ورزش بخصوص در هوای سرد
• سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری
• برخی از مشاغلی که بر تنفس تأثیر می‌گذارد (نجاری، جوشکار، کارگر نظافت، دامپزشکی و غیره)
• آپنه خواب
• GERD (ریفلاکس معده به مری)
• کیلو
• افسردگی
• احساسات شدیدی که با خنده یا گریه به وجود می‌آیند.

علائم بیماری آسم چیست؟

علائم آسم می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. ممکن است فقط یک یا چند مورد از علائم زیر را نشان دهید.

• مشکل در تنفس یا تنگی نفس
• سرفه
• سفتی و درد قفسه سینه
• ایجاد صدای خس خس یا سوت هنگام تنفس
• مشکل در خوابیدن به دلیل تنگی نفس، سرفه یا عطسه

همچنین بخوانید: محرک‌های شایع آسم

نحوه درمان آسم

از آنجایی که آسم یک بیماری التهابی است، هدف از درمان کنترل التهاب و درعین‌حال تسکین علائم ناشی از آن است. داروهای موجود در بازار امروز حاوی حداقل دوز کورتیزون (صدها برابر کمتر از دوزهای موجود در یک قرص کورتیزون) هستند که با رسوب در برونش‌ها، التهاب را که باعث آسیب می‌شود، کنترل می‌کنند. آنها همچنین می‌توانند با داروهایی به نام گشادکننده برونش همراه باشند که امکان کنترل بهتر علائم را هم در طول روز، هم به‌عنوان درمان پس‌زمینه و هم در صورت حمله بیماری‌آسم، به‌عنوان دارو در صورت نیاز فراهم می‌کنند. درمان باید به طور منظم انجام شود، حتی در دوره‌هایی که موضوع خوب است، برای مدت طولانی. 

همچنین بخوانید: یافته های جدید در درمان آسم

عادات خوب

رفتار نقش مهمی در کنار درمان دارویی دارد. خوب است که فرد مبتلا به بیماری‌آسم سعی کند از همه عواملی که می‌داند می‌تواند بیماری‌آسم او را بدتر کند (دود فعال و غیرفعال، حیوانات خانگی در خانه، بوی تند) دوری کند. در صورت حساسیت به گردوغبار خانه، توصیه می‌شود حضور فرش و پرده در خانه را به حداقل برسانید، اتاق‌ها را مرتب تمیز و تهویه کنید، از روکش‌های مخصوص بالش و تشک استفاده کنید، از پتوهای پشمی پرهیز کنید، ملحفه‌ها را به طور مکرر در دمای بالا بشویید.

داروی آسم

مناسب‌ترین روش برای کنترل آسم درمان دارویی است. درمان دارویی با توجه به سن بیمار و علائمی که نشان می‌دهد متفاوت است. مصرف منظم دارو‌ها باعث از بین رفتن تحریکات مجاری تنفسی بیمار می‌شود.افراد مبتلا به بیماری‌ آسم همیشه باید داروهای مسکن همراه خود داشته باشند. حتی در افرادی که برای سال‌ها علائمی ندارند، حمله بیماری‌آسم ممکن است در صورت وجود رویدادهای محرک شایع مانند محیط بسیار غبارآلود رخ دهد.

انواع داروهای آسم عبارت‌اند از:

• داروهای پیشگیری کننده
• داروهای تسکین دهنده 
• داروهای کنترل علائم

انواع مختلفی از داروهای استنشاقی وجود دارد. این وظیفه پزشک است که با فرد مبتلا به بیماری‌آسم مناسب‌ترین دستگاه استنشاقی را برای بیمار انتخاب کند.

درمان طب سنتی آسم

برخی از داروهای گیاهی و دمنوش‌ها می‌توانند در کنترل علائم آسم به شما کمک کنند. در این خصوص بهتر است قبل از استفاده از درمان سنتی با پزشک معالج خود مشورت کرده تا دچار عوارض دارویی نشوید. برخی از موارد موثری که درطب سنتی به برای درمان آسم به آنها اشاره شده است، عبارت‌اند از:

• دمنوش میخک
• ترکیب زنجبیل و عسل
• انجیر خشک خیس شده
• نوشیدن چای و قهوه
• آب گرم و عسل
• مصرف پیاز به صورت خام در سالاد
• مصرف فلفل قرمز تند
• جعفری
• ماست
• شیر گرم
• آب پرتقال
• نعناع
• ماهی
• دانه رازیانه

همچنین بخوانید: برای درمان آسمان چه بخوریم؛غذاهای مفید و مضر

آیا آسم شما کنترل می‌شود؟

بیماری‌آسم زمانی که علائم خفیف و گاه‌به‌گاه (کمتر از ۲ بار در هفته)داشته باشد، استفاده از داروهای تسکین‌دهنده نیز گاه‌به‌گاه (کمتر از ۲ بار در هفته) است و هیچ محدودیتی به دلیل بیماری‌آسم در زندگی روزمره وجود ندارد.

ارزیابی کنید که آیا علائم شما تحت کنترل است به سؤالات پاسخ دهید و امتیاز خود را محاسبه کنید.

در ۴ هفته گذشته:

آیا علائم بیماری‌آسم روزانه را بیش از دو بار در هفته تجربه می‌کنید؟                          □ بله = ۱ □ خیر =  ۰

بیداری‌های شبانه به دلیل بیماری‌آسم؟                                                                    □ بله = ۱ □ خیر =  ۰

آیا نیاز به استفاده از داروی نجات (داروی نجات) بیش از دو بار در هفته دارید؟           □ بله = ۱ □ خیر =  ۰

محدودیت فعالیت‌های روزانه به دلیل بیماری‌آسم؟                                                   □ بله = ۱ □ خیر =  ۰

نمره کل:

۰ = کنترل خوب

۱-۲ = کنترل جزئی

۳-۴ = کنترل ندارد

 در صورت حمله آسم چه باید کرد؟

در صورت بروز علائم حاد،  دارو باید در صورت نیاز در دسترس باشد تا دراسرع‌وقت استفاده شود. پس از انجام این کار:

اگر علائم به‌سرعت برطرف شود، هیچ اقدام دیگری لازم نیست. بااین‌حال، باید در نظر داشت که در صورت استفاده از دارو بیش از ۳-۴ بار در هفته،  با پزشک خود مشورت کنید.

آسم و فعالیت بدنی

فعالیت بدنی ابزاری مؤثر برای پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها است. بااین‌حال، انجام ورزش در افراد مبتلا به بیماری‌آسم می‌تواند علائم بیماری‌آسم را تحریک کند. یکی از اهداف درمان ضد آسم این است که به همه مبتلایان به بیماری‌آسم اجازه دهد تا فعالیت بدنی، حتی اگر شدید، را تحمل کنند، به‌طوری‌که آسم به‌خودی‌خود منع مصرف برای بیشتر ورزش‌ها را نشان نمی‌دهد. در این خصوص می‌توانید با پزشک خود مشورت کرده و اقدامات لازم را در نظر بگیرید.

آسم و بارداری

در دوران بارداری، تنفس جنین به‌شدت به تنفس مادر بستگی دارد. در صورت حمله بیماری‌آسم که مادر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، جنین نیز می‌تواند تحت‌تأثیر قرار گیرد. به همین دلیل خوب است که مادر مبتلا به بیماری‌آسم درمان منظم را به سلبقه خود قطع نکند؛ بلکه با متخصص مشورت کند و در دوران بارداری به طور مرتب پیگیری شود. امروزه  بسیاری از داروهای ضد آسم را می‌توان در بارداری بدون خطر عوارض جانبی برای مادر یا جنین استفاده کرد.

پیشگیری از آسم

اگرچه آسم به خودی خود قابل پیشگیری نیست، اما خودمراقبتی و انجام اقدامات پیشگیرانه معقول می‌تواند خطر علائم و بدتر شدن آن را کاهش دهد. اجتناب از قرار گرفتن در معرض محرک‌های شناخته شده، مصرف روزانه دارو‌های پیشگیرانه و ویزیت منظم پزشکی کار‌هایی است که باید همواره در انجام آن‌ها کوشا باشید.
مورد دیگر این است که در فصول حساس واکسن آنفولانزا را در نظر بگیرید. بزرگسالان مبتلا نیز ممکن است در برخی موارد از واکسیناسیون علیه بیماری پنوموکوکی سود ببرند.
نکته مهم دیگر این است که اگر سیگار می‌کشید و آسم دارید، باید سیگار را ترک کنید تا شدت و دفعات علائم شما به میزان قابل توجهی کاهش یابد. سیگار کشیدن همچنین می‌تواند اثربخشی دارو‌های آسم را کاهش دهد. اگر سیگار نمی‌کشید و آسم دارید، از قرار گرفتن در معرض دود سیگار خودداری کنید.