فیزیوتراپی تنفسی یک تخصص فرعی در فیزیوتراپی است که بر پیشگیری، درمان و تثبیت اختلالات یا تغییرات تنفسی تمرکز دارد. هدف آن بهبود تهویه ریوی موضعی، عملکرد عضلات درگیر در تنفس، تنگی نفس، تحمل به ورزش و سایر مشکلات است. این روش از مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و روش‌ها برای ارزیابی عملکرد و تشخیص سیستم تنفسی و تکنیک‌های درمانی برای پاکسازی راه‌های هوایی، آموزش مجدد تنفس و سازگاری مجدد تشکیل شده است.

فیزیوتراپی تنفسی برای چه بیماری‌های مناسب است؟

فیزیوتراپی تنفسی بر روی نوزادان و کودکان، بزرگسالان یا افراد مسن مبتلا به پاتولوژی‌های تنفسی، چه اولیه و چه ناشی از بیماری‌های دیگر، انجام می‌شود. بنابراین، برای بیماری‌هایی که به طور مزمن سیستم تنفسی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، مانند:

• آسم
• COPD
• فیبروز سیستیک
• برونشکتازی
• افرادی که بعد از کووید-۱۹ مشکلات تنفسی دارند
• بیماران فلج اطفال،
• بیماری‌های بینابینی ریه،
• نارسایی‌های تنفسی به دلیل اختلالات دیواره قفسه سینه،
• بیماری‌های عضلانی
• بیمارانی که به دلیل چاقی دچار دیسترس تنفسی هستند،
• کسانی که در دوران بارداری دچار اختلال تنفسی هستند،
• در اختلالات تنفسی که قبل و بعد از جراحی ایجاد می‌شود،
• کسانی که به دلیل بی‌حرکتی طولانی مدت پس از جراحی دچار مشکلات تنفسی می‌شوند
• کسانی که مشکلات تنفسی به دلیل بیماری‌های عصبی دارند،
• توانبخشی ریوی (تنفسی درمانی-فیزیوتراپی تنفسی) برنامه درمانی است که علاوه بر درمان دارویی برای کسانی که به دلیل دیگری مشکلات تنفسی دارند، اعمال می‌شود.

در چه شرایطی می‌توان از فیزیوتراپی تنفسی استفاده کرد؟

افزایش ظرفیت تنفسی ریه در کاربرد‌هایی که با درمان‌های کلاسیک در بیماری‌های مزمن ریوی و نارسایی‌های تنفسی انجام می‌شود امکان‌پذیر نیست. حتی اگر چنین بیمارانی دارو‌ها و کنترل‌های خود را مختل نکنند، از آنجایی که هیچ بهبودی در عملکرد ریه‌هایشان غیر از حداقل تغییرات ناشی از درمان‌های دارویی انتظار نمی‌رود، بیماران احساس می‌کنند که زندگی روزمره‌شان کندتر می‌شود، به سرعت خسته می‌شوند، ظرفیت ریه‌شان هر سال کمتر می‌شود. فیزیوتراپی تنفسی؛ یک روش درمانی است که می‌تواند دایره باطل را در مشکلاتی مانند دیسترس تنفسی، اضطراب، بی‌تحرکی و بی‌شرایطی بشکند. به لطف این درمان توانبخشی، بیمار در هر کجا که باشد می‌تواند پیشرفت کند.

تنفس درمانی برای کسانی که هر گونه بیماری ریوی یا تنگی نفس دارند یک روش مفید است. تنفس درمانی یک روش مفید برای کسانی است که کووید-۱۹ داشته‌اند، به خصوص که تنگی نفس پس از این بیماری در کسانی که کووید-۱۹ داشته‌اند رایج است.

علاوه بر این، بیماران مبتلا به بیماری ریوی یا مبتلا به بیماری‌های ریوی، حتی اگر به طور جدی احساس تنگی نفس نداشته باشند، در انجام فعالیت‌های عادی روزمره مانند بالا رفتن از پله‌ها، راه رفتن در سربالایی، اگر بسیار خسته شوند، مشکل دارند.

آیا فیزیوتراپی تنفسی برای مبتلایان به کووید-۱۹ مؤثر است؟

همانطور که مشخص است، از آنجایی که ویروس کووید-۱۹ مستقیماً ریه‌های ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بیماری‌هایی مانند نارسایی تنفسی، تنگی نفس، ذات‌الریه، فیبروز (چسبندگی در غشای ریه) در بیماران مبتلا به کووید-۱۹ شایع است. هنگامی که ریه‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرند، باعث لخته شدن خون در رگ‌ها می‌شود، ظرفیت تنفسی به طور جدی کاهش می‌یابد و گاهی اوقات تقریباً کل ریه‌ها ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند. غلبه بر اثرات مضر ویروس کرونا که با درگیری ریه‌ها باعث نارسایی تنفسی، تنگی نفس و ذات‌الریه می‌شود، با «تنفس درمانی» امکان‌پذیر است. درمان تنفسی برای بهبود اثرات این آسیب مفید است.

با شروع روش تنفس درمانی، هدف آن کاهش ترشح ریه و در نتیجه افزایش ظرفیت تنفسی ریه است. مشکلات انعقادی نیز در بیماران با افزایش اکسیژن کاهش می‌یابد. هنگامی که اکسیژن‌رسانی در بدن افزایش می‌یابد، مشکلات خستگی بیمار در اوایل دوره به میزان قابل توجهی متوقف یا کاهش می‌یابد و عملکرد اندام‌ها به حالت عادی باز می‌گردد.

فیزیوتراپی تنفسی چگونه انجام می‌شود؟

تکنیک‌های فیزیوتراپی تنفسی مختلفی وجود دارد:

زهکشی وضعیتی

 این روش ترجیحی و قابل تحمل برای از بین بردن ترشحات است. هدف این است که ترشحات توسط گرانش به سمت برونش‌های بزرگتر یعنی نای تخلیه شود و بتوان آن‌ها را با سرفه دفع کرد. برای انجام درناژ وضعیتی، بسته به ناحیه ریه که باید تخلیه شود، بیمار در موقعیت مناسب قرار می‌گیرد. بنابراین، بیمار معمولاً در وضعیت نشسته قرار می‌گیرد. قبل از شروع تکنیک، مهم است که بیمار بداند چگونه سرفه کند و نفس عمیق بکشد. اگر بیمار به تازگی غذا خورده باشد این روش، نباید انجام شود.

کنترل تنفس (تنفس دیافراگمی)

 شامل دوره‌هایی از تنفس آهسته همراه با شل کردن عضلات جانبی تنفسی، علاوه بر تهویه با دیافراگم است. این روش با تکنیک‌های فعال‌تر آمیخته می‌شود تا امکان بهبودی را فراهم کند و از خستگی بیمار جلوگیری کند.

ارتعاش قفسه سینه

 دست‌ها یا نوک انگشتان روی دیواره قفسه سینه قرار می‌گیرند و بدون جدا شدن آن‌ها، با بازدم لرزشی ایجاد می‌شود. این تکنیکی است که با فشرده‌سازی و درناژ وضعیتی ترکیب می‌شود. هدف از بین بردن مکانیکی ترشحات غلیظ چسبیده به دیواره‌های برونش است.

سرفه تحریک شده و هدایت شده

 به طور معمول، زمانی که مخاط از دیواره جدا می‌شود، باعث سرفه می‌شود. اگر این اتفاق نیفتد، سرفه می‌تواند با اعمال فشار سبک به نای، در شکاف فوق‌استرنال، با پایان دم ایجاد شود. به این ترتیب، سرفه اجازه خروج مخاط از طریق دهان یا بلع آن را می‌دهد. در بیماران انتوبه شده یا با لوله‌های تراکئوستومی، ساکشن چیزی است که جایگزین سرفه می‌شود و یک پروب را به لوله داخل تراشه وارد می‌کند.

آمادگی برای فیزیوتراپی تنفسی

به محض مراجعه بیمار به فیزیوتراپیست تنفسی، اقدامات زیر را انجام می‌دهد:

• شرح حال برای ارزیابی تنگی نفس، درد، خلط و غیره.
• ارزیابی پویایی و استاتیک قفسه سینه، تصویری و دستی و همچنین حالت و ریتم تنفس.
• سمع کامل بیمار و صدا‌های نفس او، برای تشخیص عملکردی مهم است.
• ارزیابی عضلات تنفسی
• روش‌های ارزیابی ویژه، مانند اسپیرومتری، برای تعیین پارامتر‌های اساسی تهویه.
• ارزیابی پالس اکسیمتری، در صورت لزوم، برای ارزیابی درجه اشباع اکسیژن در خون.
• تست تلاش یا راه رفتن، برای اطلاع از سازگاری فیزیولوژیکی ارگانیسم قبل از بار عضلانی خارجی.
• آزمایشات تکمیلی: گازومتری، اشعه ایکس و غیره.

مهم است که در زمان انجام تمرینات فیزیوتراپی تنفسی، بیمار تا دو ساعت قبل غذا نخورده باشد،  تا از استفراغ احتمالی یا رفلاکس معده به مری جلوگیری شود.

مراقبت بعد از فیزیوتراپی تنفسی

فیزیوتراپی تنفسی شامل تکنیک‌هایی است که اصولاً باید برای سلامتی کاملاً بی‌ضرر باشند، بنابراین نیازی به مراقبت‌های بعدی خاصی نیست.

دستگاه فیزیوتراپی تنفسی چیست؟

دستگاه فیزیوتراپی تنفسی برای تقویت ماهیچه‌های مجاری تنفسی و پاکسازی مخاط انباشته شده در آنجا استفاده می‌شود. این دستگاه که به عنوان دستگاه پاک‌کننده موکوس نیز شناخته می‌شود، در بیماری‌هایی مانند COPD، آمفیزم، آسم، آنفولانزا، سرماخوردگی، بیماری‌های قلبی و برونشیت حاد و در تمامی بیماری‌های دیگر که باعث تجمع مخاط در مجاری تنفسی می‌شوند قابل استفاده است.

دستگاه فیزیوتراپی تنفسی که هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان مناسب است، می‌تواند برای افزایش کارایی ریه و عملکرد شخصی نیز استفاده شود. این دستگاه همچنین می‌تواند توسط ورزشکاران برای افزایش عملکرد شخصی استفاده شود.

چگونه از دستگاه فیزیوتراپی تنفسی استفاده کنیم؟

دستگاه فیزیوتراپی تنفسی که معمولاً ابعاد کوچکی دارد، دستگاهی فوق‌العاده ساده و بدون پیچیدگی است. بیماران دهانی دستگاه را داخل دهان خود می‌گیرند و از این طریق شروع به تنفس می‌کنند. با تنفس، توپ فولادی در دستگاه شروع به بالا و پایین رفتن می‌کند. اختلاف فشار در داخل دستگاه رخ می‌دهد و این اختلاف فشار باعث ایجاد لرزش می‌شود.

این اختلاف فشار در شل شدن مخاط تشکیل شده در دستگاه تنفسی مؤثر است. بنابراین میل به سرفه در بیمار ایجاد می‌شود و به این ترتیب مخاط خارج می‌شود. از سوی دیگر، بیماران در هنگام بازدم با مقاومت اعمال شده توسط دستگاه مواجه می‌شوند.

بیماران نیز در مقابل این مقاومت، مقاومت می‌کنند و به این ترتیب کارایی ریه افزایش می‌یابد و ماهیچه‌های مجاری تنفسی نیز تقویت می‌شوند. بنابراین بیمارانی که شکایاتی مانند تنگی نفس و خستگی دارند می‌توانند از شر این شکایات خلاص شوند.

دستگاه‌های فیزیوتراپی تنفسی باید طبق توصیه پزشک استفاده شوند. ونتیلاتور ممکن است توسط پزشکان با مدت زمان استفاده متفاوت توصیه شود، اما به طور کلی مدت زمان توصیه شده به شرح زیر است:

۲ تا ۴ جلسه در روز، با هر جلسه حداقل ۵ و حداکثر ۱۵ دقیقه.