اسپیرومتری (تست ریه) | چگونگی و نحوه انجام

سلامت ریه‌ها به عنوان یکی از حیاتی‌ترین اندام‌های بدن، نقش مهمی در کیفیت زندگی افراد ایفا می‌کند. زمانی که شما دچار مشکلات تنفسی می‌شوید، یکی از ابتدایی‌ترین و موثرترین آزمایش‌هایی که پزشکان برای بررسی وضعیت ریه‌های شما پیشنهاد می‌دهند، تست اسپیرومتری است. اسپیرومتری یک آزمون ساده اما دقیق از عملکرد ریه‌ها است که با اندازه‌گیری حجم و سرعت جریان هوای دم و بازدم، می‌تواند اطلاعات مهمی درباره سلامت مجاری تنفسی شما ارائه دهد. این تست کمک می‌کند تا بیماری‌هایی مانند: آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)، فیبروز ریوی و دیگر اختلالات تنفسی، تشخیص داده شوند. البته مراجعه به یک پزشک متخصص ریه برای انجام صحیح این تست بسیار اهمیت دارد و دکتر اردا کیانی فوق تخصص بیماری‌های ریوی و از چهره‌های شناخته‌ شده در حوزه تنفس و سلامت ریه در ایران، این تست را به بهترین شکل ممکن انجام می‌دهند. در ادامه انواع تست اسپیرومتری و همچنین مزایای آن را بررسی خواهیم کرد.

تست اسپیرومتری چیست؟

اسپیرومتری یک آزمایش تنفسی است که حجم هوای بازدم شما را بعد از یک نفس عمیق اندازه‌ می‌گیرد و به تشخیص و بررسی بعضی از بیماری‌های ریوی کمک می‌کند. این آزمایش با استفاده از دستگاهی به نام اسپیرومتر انجام می‌شود. در میان انواع مختلف تست‌های عملکرد ریه، اسپیرومتری یکی از روش‌های کلیدی به شمار می‌آید. این تست نه‌ تنها در ارزیابی اثربخشی درمان‌ها نقش دارد، بلکه می‌تواند میزان آسیب‌پذیری ریه‌ها در برابر عوامل خطر محیطی مانند: آلودگی هوا، دود سیگار، مواد شیمیایی صنعتی و گرد و غبار را نیز بسنجد. تفسیر نتایج اسپیرومتری فقط به اعداد و نمودارها محدود نمی‌شود. برای این‌ که بتوان تصویری واقعی و دقیق از وضعیت تنفسی یک فرد به دست آورد، لازم است شرایط فردی او نیز در نظر گرفته شوند. عواملی مانند: قد، وزن یا شاخص توده بدنی، سن، جنسیت و حتی وجود بیماری‌های زمینه‌ای مثل مشکلات قلبی یا اختلالات متابولیکی، همگی در نتیجه‌ی این تست تاثیرگذار هستند. 

اسپیرومتری (تست ریه) برای تشخیص چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟

تست عملکرد ریه، فقط برای تشخیص بیماری‌های مزمن و شایع تنفسی نیست و در بسیاری از موارد، به‌عنوان یک روش غربالگری موثر برای افرادی به‌کار می‌رود که در معرض خطرات بیشتری قرار دارند. افرادی مانند: سیگاری‌ها، کارکنان شاغل در محیط‌های آلوده و ورزشکاران حرفه‌ای، می‌توانند از این تست برای ارزیابی سلامت تنفسی خود استفاده کنند. علاوه بر این، در بیمارانی که جراحی قفسه سینه یا پیوند ریه انجام داده‌اند، اسپیرومتری نقش مهمی در بررسی روند بهبودی آن‌ها ایفا می‌کند. از جمله بیماری‌های شایعی که با استفاده از این تست قابل شناسایی و ارزیابی هستند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آسم
• بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)
• فیبروز کیستیک
• آزبستوز
• سارکوئیدوز ریوی
• آمفیزم
• برونشیت مزمن انسدادی
• بیماری‌های بینابینی ریه (ILD)
• فیبروز ریه
• اسکلرودرمی با درگیری ریوی
• اختلالات تنفسی ناشی از چاقی یا اختلالات ساختاری قفسه سینه
• ارزیابی بیماران مشکوک به سرطان ریه
• بررسی علائم مزمن تنفسی مانند سرفه، خس‌خس سینه، تنگی نفس و درد قفسه سینه

در مورد سرطان ریه و نحوه درمان آن بیشتر بخوانید.

آمادگی‌های لازم قبل از تست اسپیرومتری

برای اینکه نتایج تست اسپیرومتری دقیق و قابل اعتماد باشند، رعایت چند نکته ساده قبل از انجام آن ضروری است. این نکات نه‌ تنها به بهبود کیفیت تست کمک می‌کنند، بلکه از تاثیرگذاری عوامل بیرونی مانند: تغذیه، فعالیت بدنی یا مصرف بعضی از داروها بر نتیجه نهایی جلوگیری می‌کنند. در اکثر مواقع پزشک قبل از انجام تست، این موارد را با شما در میان می‌گذارد تا آمادگی لازم را داشته باشید. برخی از مهم‌ترین اقداماتی که قبل از انجام تست اسپیرومتری باید رعایت کنید عبارت‌اند از:

• از مصرف وعده‌های غذایی سنگین حداقل دو ساعت قبل از انجام تست پرهیز کنید.
• در صورت امکان، لباس‌های راحت و گشاد بپوشید که به قفسه سینه و شکم شما فشار وارد نشود.
• ۳۰ دقیقه قبل از آزمایش، از انجام ورزش سنگین خودداری کنید.
• در برخی موارد و با نظر پزشک، ممکن است نیاز باشد مصرف داروهای تنفسی مانند اسپری‌ها یا داروهای استنشاقی را موقتا متوقف کنید.
• در صورت ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای یا وجود علائم حاد تنفسی، حتما این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
• از کشیدن سیگار در ساعات قبل از انجام تست خودداری نمایید.

نحوه انجام تست اسپیرومتری

تست اسپیرومتری در مطب پزشک یا مراکزی که عملکرد ریه را به‌طور تخصصی بررسی می‌کنند، انجام می‌شود. برای شروع، تکنسین متخصص، گیره‌ای نرم روی بینی شما قرار می‌دهد تا مسیر تنفس از راه بینی بسته شود و فقط از طریق دهان و قطعه‌ای متصل به دستگاه اسپیرومتر نفس بکشید. در ابتدا شما باید یک دم عمیق انجام دهید و سپس تا جایی که می‌توانید با شدت و سرعت، هوای ریه‌هایتان را به داخل دستگاه بدمید. این فرآیند حداقل سه مرتبه تکرار می‌شود تا نتایج آن دقیق باشند. در بعضی موارد، ممکن است قبل از تکرار تست، دارویی استنشاقی برای باز کردن راه‌های هوایی به شما داده شود؛ سپس آزمایش اسپیرومتری دوباره انجام می‌گیرد تا عملکرد ریه‌ها قبل و بعد از مصرف دارو مقایسه شود. این مقایسه به پزشک کمک می‌کند تا تاثیر دارو بر وضعیت تنفسی‌ شما را ارزیابی کرده و در صورت نیاز، آن را در برنامه درمانی شما قرار دهد.

انواع تست اسپیرومتری (تست ریه)

امروزه با توجه به نیازهای بیماران و مراکز درمانی، مدل‌های مختلفی از دستگاه‌های اسپیرومتری طراحی و عرضه شده‌اند. هر کدام از این دستگاه‌ها دارای ویژگی‌ها و کاربردهای خاصی هستند و می‌توانند تست ریه را به روش‌های مختلفی انجام دهند. در ادامه انواع این دستگاه‌ها را معرفی کرده‌ایم:

پلتیسموگرافی کل بدن (Body Plethysmography)

پلتیسموگراف یکی از پیشرفته‌ترین دستگاه‌های سنجش عملکرد ریه است که دقت بسیار بالایی در اندازه‌گیری حجم‌های ریوی دارد. در این روش، فرد داخل یک کابین شیشه‌ای کوچک و دربسته قرار می‌گیرد تا حجم ریه‌ها با دقت بسیار بالا اندازه‌گیری شوند. این دستگاه نه‌ تنها حجم هوا را در دم و بازدم می‌سنجد، بلکه به پزشک کمک می‌کند تا وضعیت مقاومت راه‌های هوایی و میزان هوای باقی‌مانده در ریه‌ها را نیز بررسی کند. به همین دلیل در کلینیک‌های تخصصی ریه کاربرد فراوانی دارد.

دستگاه پنوماتاکومتر

دستگاه پنوماتاکومتر، با استفاده از تفاوت فشار در مسیر تنفس، میزان جریان هوا را اندازه‌گیری می‌کند. این دستگاه به‌گونه‌ای طراحی شده است که بیمار در طول آزمایش می‌تواند هوای تازه را استنشاق کند، بنابراین تجربه راحت‌تری برای او فراهم می‌شود. یکی از مزایای مهم پنوماتاکومتر، پاسخ‌دهی سریع آن و قابلیت اندازه‌گیری دقیق جریان دم و بازدم حتی در حجم‌های پایین است. این مدل برای استفاده‌های کلینیکی روزمره بسیار مناسب است.

اسپیرومتر الکترونیکی (دیجیتال)

اسپیرومترهای الکترونیکی یا دیجیتال، از تکنولوژی اولتراسونیک یا حسگرهای فشار برای اندازه‌گیری حجم و سرعت جریان هوا استفاده می‌کنند. به دلیل استفاده از کانال‌های یکبار مصرف، این دستگاه‌ها از نظر بهداشتی در سطح بالایی قرار دارند. همچنین، توانایی حذف خطاهای حرکتی و مقاومت در مسیر هوا باعث می‌شوند دقت نتایج این مدل نسبت به سایر دستگاه‌ها بالاتر باشد. از این نوع اسپیرومترها در کلینیک‌های مدرن و برای بررسی دقیق بیماری‌های مزمن استفاده می‌شود.

دستگاه اسپیرومتر تشویقی (Incentive Spirometer)

این نوع اسپیرومتر بیشتر در فرآیند توان‌بخشی تنفسی و پیشگیری از عوارض ریوی بعد از جراحی به کار می‌رود. هدف اصلی این دستگاه، تشویق بیمار به نفس‌ کشیدن عمیق و باز نگه‌داشتن کیسه‌های هوایی ریه است. بیمار با مشاهده حرکت توپ یا نشانگر درون دستگاه، انگیزه بیشتری برای تمرین تنفس پیدا می‌کند. استفاده منظم از اسپیرومتر تشویقی، به کاهش خطر عفونت ریوی و افزایش ظرفیت تنفسی کمک می‌کند.

اسپیرومتر مکانیکی (شبیه آسیاب بادی)

این نوع دستگاه به‌دلیل ظاهر ساده‌اش ممکن است ابتدایی به نظر برسد، اما برای بررسی دقیق ظرفیت حیاتی ریه‌ها بسیار موثر است. در این مدل، بدون نیاز به آب یا تجهیزات الکترونیکی، حجم هوایی که فرد در بازدم آزاد می‌کند اندازه‌گیری می‌شود. ظرفیت اندازه‌گیری آن بین ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌لیتر است و به دلیل وزن سبک و طراحی خاص، حمل‌ونقل آسانی دارد. برای استفاده از این اسپیرومتر باید آن را به‌صورت افقی قرار دهید تا عملکرد درستی داشته باشد.

در چه مواقعی انجام تست اسپیرومتری ضروری است؟

تست اسپیرومتری فقط یک ابزار تشخیصی ساده نیست، بلکه در بسیاری از موارد حیاتی به پزشک کمک می‌کند تا قبل از پیشرفت بیماری‌های تنفسی، آن‌ها را شناسایی و کنترل کند. زمانی که الگوی تنفسی فرد دچار اختلال می‌شود، علائمی ظاهر می‌شوند که می‌توانند هشداری برای شروع بررسی‌های دقیق‌تر باشند. در چنین شرایطی، اسپیرومتری یکی از اولین و مهم‌ترین آزمایش‌هایی است که تجویز می‌شود. در ادامه، به بعضی از علائمی اشاره می‌کنیم که انجام این تست را ضروری می‌سازند:

• تنگی نفس بی‌دلیل
• سرفه‌های مزمن
• خس‌خس سینه یا احساس صدای غیرعادی هنگام نفس کشیدن
• بررسی وضعیت تنفسی قبل از جراحی
• سابقه طولانی‌مدت مصرف سیگار
• بررسی و کنترل بیماری‌های مزمن مانند آسم و COPD

در چه شرایطی نباید تست اسپیرومتری را انجام داد؟

درست است که اسپیرومتری یک تست ایمن و کاربردی به حساب می‌آید، اما در بعضی از شرایط جسمی خاص، انجام آن می‌تواند خطرناک یا غیر ضروری باشد. به همین دلیل، پزشکان در موارد مشابه، از انجام این تست خودداری می‌کنند تا از بروز عوارض احتمالی پیشگیری شود. در ادامه مهم‌ترین موارد منع انجام تست اسپیرومتری را معرفی کرده‌ایم: 

• بیماری‌های حاد قلبی یا مغزی: اگر فرد به‌ تازگی دچار سکته مغزی یا آنوریسم شکمی و قفسه سینه شده باشد، فشار ناشی از بازدم شدید می‌تواند خطرناک باشد. در این شرایط، تست اسپیرومتری موقتا ممنوع است.
• جراحی‌های اخیر در ناحیه چشم یا شکم:  افرادی که جراحی چشم مانند آب‌مروارید یا گلوکوم (به‌خصوص در ۶ ماه گذشته) یا جراحی شکم و قفسه سینه داشته‌اند، باید تا بهبودی کامل از انجام اسپیرومتری پرهیز کنند چون بازدم شدید به محل جراحی فشار وارد می‌کند.
• پنوموتوراکس (سوراخ شدن ریه): در صورتی که از زمان بهبود پنوموتوراکس کمتر از چهار هفته گذشته باشد، انجام تست اسپیرومتری می‌تواند منجر به بازگشت مشکل شود. به همین دلیل، بهتر است این آزمایش، بعد از بهبودی کامل انجام گیرد.
• عفونت‌های فعال یا تب شدید: اگر فرد یک هفته قبل از انجام تست به عفونت ویروسی یا باکتریایی شدید مبتلا شده باشد، توصیه می‌شود تا زمان بهبودی کامل، تست اسپیرومتری انجام نشود. همچنین در مواردی مانند سپسیس (عفونت گسترده در بدن)، انجام این تست ممنوع است و می‌تواند خطرناک باشد.

خطرات و عوارض تست اسپیرومتری 

تست اسپیرومتری در اغلب موارد بی‌خطر و بدون عارضه است و بیشتر افراد بدون مشکل خاصی آن را پشت سر می‌گذارند. اما مانند هر روش تشخیصی دیگری، ممکن است بعضی از افراد در حین انجام تست و یا بعد از اتمام آن، عوارضی را تجربه کنند. به همین دلیل آگاهی از این عوارض قبل از انجام تست می‌تواند مفید باشد. بعضی از رایج‌ترین عوارض تست اسپیرومتری عبارت‌اند از:

• سرگیجه
• احساس خستگی یا ضعف 
• لرزش بدن 
• احساس تهوع به دلیل فشار بر قفسه سینه 
• افزایش فشار داخل قفسه سینه، سر یا چشم

نحوه خواندن و تفسیر تست ریه 

وقتی تست اسپیرومتری را انجام می‌دهید، پزشک نتایج شما را با اندازه‌های استاندارد مقایسه می‌کند. این مقادیر بسته به سن، قد و جنسیت شما متفاوت هستند. اگر مقدار اندازه‌گیری‌ شده بیش از ۸۰٪ از عدد نرمال باشد، نشان‌دهنده عملکرد خوب ریه‌ها است. این تست کمک می‌کند تا پزشک تشخیص دهد که آیا شما به بیماری خاصی در ریه‌ها مبتلا هستید یا خیر. در تست اسپیرومتری معمولا دو عدد مهم بررسی می‌شوند که در ادامه آن‌ها را توضیح داده‌ایم:

•  FVC (ظرفیت حیاتی اجباری): یعنی بعد از یک نفس عمیق، چقدر می‌توانید هوا را با قدرت بیرون بدهید.
•  FEV1: یعنی چه مقدار از آن هوا را فقط در یک ثانیه اول بیرون می‌دهید.

نسبت این دو عدد (FEV1/FVC) به پزشک نشان می‌دهد که مشکل از باز شدن ریه‌ها است یا از بسته شدن مجاری تنفسی. با استفاده از این اطلاعات پزشک راحت‌تر می‌تواند بیماری را تشخیص دهد و درمان مناسب را پیشنهاد کند.

هزینه انجام تست اسپیرومتری  

هزینه انجام تست اسپیرومتری یا سنجش عملکرد ریه به عوامل مختلفی بستگی دارد که می‌توانند باعث تفاوت قابل‌توجهی در قیمت آن شوند. این تست می‌تواند در مراکز درمانی مختلف، با سطح تجهیزات و تخصص‌های متفاوت انجام شود و هر یک از این موارد بر هزینه نهایی تاثیر می‌گذارند. به‌طور کلی، هزینه این آزمایش برای هر فرد می‌تواند متفاوت باشد. برخی از عوامل موثر در این تفاوت هزینه عبارت‌اند از:

• مکان جغرافیایی

• نوع مرکز درمانی (دولتی یا خصوصی)

• تجهیزات و فناوری‌های مورد استفاده

• تخصص پزشک 

• پوشش بیمه‌ای فرد

کلام پایانی 

تست اسپیرومتری یکی از دقیق‌ترین و کاربردی‌ترین روش‌ها برای ارزیابی عملکرد ریه و شناسایی اختلالات تنفسی است. این آزمایش با سرعت بالا و دقت قابل توجه، می‌تواند مشکلات ریوی را در مراحل اولیه تشخیص دهد. برای بهره‌مندی از نتایج دقیق و خدمات حرفه‌ای، توصیه می‌شود این تست را تحت نظر پزشک متخصص و با‌تجربه‌ای مانند دکتر اردا کیانی انجام دهید. دکتر کیانی با دانش به‌روز و استفاده از تجهیزات پیشرفته، شرایطی را فراهم می‌کنند تا بررسی عملکرد ریه‌ها به دقیق‌ترین شکل ممکن انجام شود و مسیر درمان به‌درستی تعیین گردد.

سوالات متداول