برونکوسکوپی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

آندوسکوپی ریه یا برونکوسکوپی (Chest Bronchoscopy)، یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های تصویربرداری و بررسی درون راه‌های هوایی شامل نای و نایژه‌ها است. این روش، نقش مهمی در تشخیص دقیق طیف گسترده‌ای از بیماری‌های ریوی مانند تومورهای ریه، فیبروز ریوی، عفونت‌های مزمن و التهاب‌های نایژه‌ای دارد؛ اما کاربرد برونکوسکوپی تنها به تشخیص محدود نمی‌شود؛ بلکه در درمان نیز موثر است و برای خارج‌کردن اجسام خارجی، نمونه‌برداری یا رفع تنگی مجاری تنفسی به کار می‌رود. اگر پزشک انجام این بررسی را به شما توصیه کرده است، مشورت با متخصصی مجرب مانند دکتر اردا کیانی، فوق تخصص بیماری‌های ریه و تنفس، می‌تواند در تصمیم‌گیری و طی مسیر درمانی نقش موثری ایفا کند.

برونکوسکوپی چیست؟

برونکوسکوپی، روشی کم‌تهاجمی برای بررسی مستقیم داخل راه‌های هوایی و ریه‌هاست. در این روش، پزشک با استفاده از لوله‌ای باریک و انعطاف‌پذیر به نام برونکوسکوپ که از طریق دهان یا بینی وارد می‌شود، نای و شاخه‌های اصلی نایژه (برونش‌ها) را مشاهده می‌کند. برونکوسکوپی برای شناسایی علل تنگی نفس، سرفه‌های مزمن، خون‌ریزی ریوی، توده‌ها یا عفونت‌های مقاوم به درمان کاربرد دارد. همچنین امکان نمونه‌برداری دقیق از بافت ریه، خارج‌سازی اجسام خارجی یا باز کردن انسدادهای تنفسی را بدون نیاز به جراحی باز فراهم می‌کند. این روش با دقت بالا، کمترین تهاجم و بیشترین بازدهی تشخیصی، یکی از کلیدی‌ترین ابزارهای بررسی بالینی در بیماری‌های ریوی به شمار می‌رود.

دلایل انجام برونکوسکوپی ریه

برونکوسکوپی (Bronchoscopy)، نه‌ تنها یک روش دقیق تشخیصی برای بررسی ساختار و عملکرد داخلی مجاری هوایی است، بلکه در بسیاری از موارد نقش درمانی نیز ایفا می‌کند. این روش به پزشکان اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به جراحی باز، به داخل نای و نایژه‌ها دسترسی پیدا کرده و علت بسیاری از علائم تنفسی را شناسایی کنند. از سوی دیگر، برونکوسکوپی می‌تواند همزمان با تشخیص، در درمان برخی اختلالات نیز موثر باشد. در ادامه به مهم‌ترین دلایلی که انجام برونکوسکوپی را برای بیمار ضروری می‌سازند، اشاره می‌کنیم:

تشخیص بیماری‌های ریوی

یکی از اصلی‌ترین کاربردهای برونکوسکوپی، تشخیص دقیق بیماری‌های مختلف ریوی و بررسی علائم ناشناخته در مسیر تنفسی است. این روش به پزشکان امکان می‌دهد تا به‌ صورت مستقیم از بافت‌ها یا ترشحات داخلی مجاری هوایی نمونه‌برداری کنند و منشا علائم را شناسایی نمایند. در بیماری‌های التهابی ریه، مانند عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها (از جمله مایکوباکتریوم)، ویروس‌ها یا قارچ‌ها، برونکوسکوپی امکان جمع‌آوری ترشحات برونشی را فراهم می‌کند. همچنین در مواردی که توده‌های مشکوک یا تغییرات غیرطبیعی در بافت ریه یا نایژه‌ها مشاهده می‌شوند، این روش ابزار دقیقی برای نمونه‌برداری و تشخیص تومورهای ریه به‌شمار می‌آید. از دیگر کاربردهای مهم آن می‌توان به بررسی بزرگ‌شدن نامشخص غدد لنفاوی مدیاستن و تعیین مرحله‌بندی سرطان ریه (Lung Cancer Staging) اشاره کرد.

درمان بیماری‌های ریوی

برونکوسکوپی یا آندوسکوپی ریه، علاوه بر نقش تشخیصی، در درمان بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات تنفسی نیز کاربرد دارد. این روش کم‌تهاجمی به پزشکان اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به جراحی باز، اقداماتی حیاتی را مستقیما در مجاری هوایی انجام دهند. در مواردی که بیمار با علائمی مانند تنگی نفس، خونریزی ریوی یا انسداد راه هوایی مواجه است، متخصص ریه ممکن است برونکوسکوپی درمانی را توصیه کند. بعضی از مهم‌ترین کاربردهای درمانی این روش عبارت‌اند از:

• خارج‌سازی اجسام خارجی گیر کرده در نای یا نایژه‌ها
• کاشت دریچه‌های یک‌طرفه در بیماران مبتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
• کنترل و توقف خونریزی‌های فعال در بافت ریه
• درمان تنگی مجاری هوایی از طریق اتساع، بازسازی مسیر یا قرار دادن استنت
• انجام ترموپلاستی در بیماران با آسم شدید و مقاوم به درمان دارویی

آمادگی‌های قبل از برونکوسکوپی ریه

برای انجام برونکوسکوپی، لازم است از شب قبل کاملا ناشتا باشید و از حدود ۶ تا ۸ ساعت پیش از معاینه نیز از مصرف هرگونه مایعات خودداری کنید. در مورد داروهایی که به‌طور منظم مصرف می‌کنید، تنها در صورتی باید آن‌ها را قطع کنید که پزشک دستور مشخصی در این خصوص داده باشد. در ادامه، مهم‌ترین اقدامات و آمادگی‌هایی که باید قبل از انجام برونکوسکوپی رعایت شوند آورده شده‌اند:

• مشاوره پزشکی: قبل از انجام برونکوسکوپی، لازم است با پزشک خود درباره سوابق بیماری، حساسیت‌های دارویی، داروهای مصرفی روزانه و هرگونه بیماری مزمن مانند دیابت یا فشار خون بالا مشورت کنید.
• تنظیم داروها: در بسیاری از موارد، پزشک توصیه می‌کند برخی داروها مانند داروهای رقیق‌کننده خون (مانند وارفارین) یا داروهای دیابت را چند روز قبل از انجام برونکوسکوپی به‌طور موقت قطع یا تنظیم کنید.
• داشتن همراه: به دلیل استفاده از داروهای آرام‌بخش در حین برونکوسکوپی، ممکن است پس از پایان معاینه دچار خواب‌آلودگی یا ناپایداری تعادل شوید؛ بنابراین داشتن یک همراه برای بازگشت به خانه ضروری است.
• آماده‌سازی ذهنی: آگاهی از مراحل انجام برونکوسکوپی و پرسش درباره نگرانی‌ها و ابهامات، نقش مهمی در کاهش اضطراب و همکاری بهتر شما با تیم پزشکی ایفا می‌کند.
• انجام آزمایش‌های لازم: بسته به شرایط سلامت فرد، ممکن است پزشک قبل از برونکوسکوپی آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون، عکس قفسه سینه یا تست‌های دیگر را تجویز کند تا وضعیت عمومی بدن به‌ درستی ارزیابی شود.

انواع برونکوسکوپی ریه

برونکوسکوپی ریه، دارای انواع مختلفی است که هر یک بسته به نوع بیماری، شدت علائم و هدف پزشک (تشخیص یا درمان)، مورد استفاده قرار می‌گیرند. امروزه متخصصان ریه با بهره‌گیری از روش‌های متنوع برونکوسکوپی می‌توانند طیف وسیعی از اختلالات تنفسی را بررسی و مدیریت کنند. دو نوع اصلی این روش که کاربرد گسترده‌ای در پزشکی دارند، شامل برونکوسکوپی انعطاف‌پذیر و برونکوسکوپی سخت (سخت‌افزاری) هستند که در ادامه کامل آن‌ها را بررسی کرده‌ایم:

برونکوسکوپی انعطاف‌پذیر

برونکوسکوپی انعطاف‌پذیر با استفاده از دستگاهی باریک، نرم و قابل خم شدن انجام می‌شود که امکان عبور آسان‌تر از مسیرهای هوایی را فراهم می‌کند. برخلاف برونکوسکوپی سخت، این روش نیازی به بیهوشی عمومی ندارد و با بی‌حسی موضعی همراه با آرام‌بخش وریدی انجام می‌شود تا بیمار در طول معاینه راحت باشد. پزشک برونکوسکوپ انعطاف‌پذیر را از طریق بینی یا دهان وارد نای کرده و آن را به سمت شاخه‌های مرکزی راه‌های هوایی هر دو ریه هدایت می‌کند. با کمک سیستم اپتیکی برونکوسکوپ، مسیرهای داخلی مجاری تنفسی به دقت دیده می‌شوند. این روش امکان نمونه‌برداری از بافت ریه (بیوپسی) را بدون نیاز به جراحی باز قفسه سینه فراهم می‌کند. در مواردی که تومور یا ضایعاتی که باید نمونه‌برداری شوند، در عمق بافت ریه قرار دارند، پزشکان ممکن است از تکنیک‌های مکمل مانند فلوروسکوپی اشعه ایکس برای هدایت دقیق‌تر برونکوسکوپ استفاده کنند. برونکوسکوپی انعطاف‌پذیر به دلیل کم‌تهاجمی بودن، دقت بالا و کاهش عوارض، یکی از پرکاربردترین روش‌های تشخیصی و درمانی در بیماری‌های ریوی به شمار می‌آید.

برونکوسکوپی سخت

در برونکوسکوپی سخت، پزشک از یک لوله فلزی صلب و غیرقابل انعطاف برای بررسی داخل راه‌های هوایی استفاده می‌کند. این روش برای مداخلات درمانی پیچیده‌تر مانند کاشت استنت، کنترل خونریزی شدید یا خارج‌کردن اجسام خارجی کاربرد دارد. انجام برونکوسکوپی سخت همواره تحت بیهوشی عمومی صورت می‌گیرد تا بیمار در طول معاینه هیچ دردی احساس نکند و حرکت نداشته باشد. به دلیل استفاده از داروهای آرام‌بخش قوی و بیهوشی، حضور یک همراه پس از انجام این روش ضروری است تا در بازگشت به خانه مراقبت‌های لازم را انجام دهد. همچنین، این داروها ممکن است باعث کاهش سرعت رفلکس‌ها و هوشیاری بیمار شوند، بنابراین رعایت مراقبت‌های ویژه بعد از انجام برونکوسکوپی سخت اهمیت زیادی دارند.

برونکوسکوپی چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام برونکوسکوپی، بهتر است بیمار ناشتا باشد تا احتمال بروز عوارض گوارشی کاهش یابد. در برخی موارد برای افزایش راحتی بیمار و کاهش تحریک سرفه، داروهای آرام‌بخش یا بی‌حسی موضعی تجویز می‌شوkد. بیمار روی تخت در حالت نشسته یا نیمه‌نشسته قرار می‌گیرد تا دسترسی آسان به مسیر تنفسی فراهم شود. سپس پزشک، لوله باریک و انعطاف‌پذیر برونکوسکوپ را از طریق بینی یا دهان وارد گلو می‌کند و به آرامی به سمت مجاری هوایی هدایت می‌نماید. با استفاده از دوربین کوچک نصب‌شده روی برونکوسکوپ، پزشک قادر است داخل نای و شاخه‌های برونش را به‌طور مستقیم مشاهده کند و به دنبال علائمی مانند التهاب، تومور ریه، انسداد یا سایر اختلالات بگردد. در صورت نیاز، نمونه‌برداری از بافت (بیوپسی)، شستشوی مجاری هوایی (برونشواش) یا برداشت ترشحات انجام می‌شود تا اطلاعات بیشتری برای تشخیص و درمان فراهم گردد. پس از اتمام معاینه و انجام مداخلات لازم، برونکوسکوپ به آرامی خارج می‌شود و بیمار برای مدتی تحت نظر قرار می‌گیرد تا علائم حیاتی و وضعیت عمومی وی کنترل شوند.

خطرات و عوارض احتمالی آندوسکوپی ریه چیست؟

آندوسکوپی ریه، به‌ عنوان یک روش کم‌خطر و معمول در تشخیص و درمان بیماری‌های ریوی شناخته می‌شود، اما مانند هر روش پزشکی دیگری ممکن است با برخی عوارض همراه باشد. در مواردی که برونکوسکوپی تحت بیهوشی انجام می‌شود، علاوه بر عوارض مربوط به خود روش، عوارض ناشی از بیهوشی نیز ممکن است رخ دهند. مهم‌ترین عوارض جانبی برونکوسکوپی، در حین انجام یا پس از آن، عبارت‌اند از:

• گلودرد و گرفتگی صدا: به دلیل عبور برونکوسکوپ از مسیر گلو، امکان دارد تا چند ساعت پس از انجام معاینه، گلودرد و خشونت صدا تجربه شود.
• سرفه و تحریک گلو: پس از اتمام اثر بی‌حسی موضعی، ممکن است فرد دچار سرفه‌های تحریک‌کننده یا احساس ناراحتی در گلو شود.
• احساس خفگی یا فشار در قفسه سینه: این حالت موقتی بوده و هنگام عبور دستگاه از نای ایجاد می‌شود.
• تب خفیف: گاهی پس از شست‌وشوی مجاری تنفسی (Bronchoalveolar Lavage) تب خفیف بروز می‌کند و معمولا کوتاه‌مدت است.
• خون‌ریزی (هموپتیزی): اگر در طول برونکوسکوپی نمونه‌برداری (بیوپسی) انجام شود، احتمال خون‌ریزی مختصر از راه تنفسی وجود دارد.
• عفونت: احتمال بروز عفونت بسیار پایین است، اما در برخی موارد ممکن است نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک باشد.
• پنوموتوراکس (فرو‌ریزش ریه): در موارد نادر، آسیب به بافت‌های عمقی ریه هنگام نمونه‌برداری می‌تواند موجب ورود هوا به فضای پلور و فرو‌ریزش ریه شود.
• واکنش‌های جانبی داروهای آرام‌بخش یا بی‌حسی: شامل افت فشار خون، مشکلات تنفسی یا واکنش‌های آلرژیک که نیازمند مراقبت‌های ویژه هستند.

در مورد عوارض برونکوسکوپی بیشتر بخوانید.

مراقبت‌های بعد از برونکوسکوپی ریه

مراقبت‌های پس از برونکوسکوپی نقش بسیار مهمی در تسریع روند بهبودی و کاهش عوارض احتمالی دارند. برخی از مهم‌ترین نکاتی که بیماران باید پس از انجام برونکوسکوپی رعایت کنند عبارت‌اند از:

• پس از انجام برونکوسکوپی، به خصوص در مواردی که از داروهای آرام‌بخش یا بی‌حسی موضعی استفاده شده، بهتر است حداقل چند ساعت استراحت کنید و از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری نمایید.
• تا زمانی که اثر بی‌حسی گلو کاملا رفع نشده است (بین ۱ تا ۲ ساعت)، از خوردن و نوشیدن پرهیز کنید تا از خطر خفگی یا مشکلات در بلع جلوگیری شود.
• پس از برطرف شدن بی‌حسی، نوشیدن مایعات گرم مانند چای می‌تواند به کاهش التهاب و گلودرد کمک کند.
• امکان دارد برای چند روز پس از برونکوسکوپی گلودرد یا سرفه خفیف داشته باشید که اکثر اوقات به‌طور خودبه‌خود بهبود می‌یابد. در صورت تشدید علائم یا بروز درد شدید، حتما با پزشک خود تماس بگیرید.
• تا چند روز پس از انجام برونکوسکوپی بهتر است از مصرف الکل و سیگار پرهیز کنید، زیرا این موارد می‌توانند روند بهبودی را کند کنند.
• در صورت بروز علائمی مانند تب بالا، خونریزی شدید، تنگی نفس، درد قفسه سینه یا هر علامت غیرطبیعی دیگر، فورا به پزشک مراجعه نمایید.
• به علت اثرات آرام‌بخش داروها، توصیه می‌شود پس از انجام برونکوسکوپی همراهی داشته باشید که بتواند شما را به منزل برساند و مراقبت‌های لازم را انجام دهد.

در مورد مراقبت‌های بعد از برونکوسکوپی ریه بیشتر بخوانید. 

آیا برونکوسکوپی دردناک است؟

برونکوسکوپی معمولا دردناک نیست و اکثر اوقات با استفاده از بی‌حسی موضعی در مجاری هوایی انجام می‌شود. در طول انجام این روش، ناراحتی و درد بسیار کم بوده و ممکن است تنها احساس نیاز به سرفه کمی آزاردهنده باشد. همچنین، برونکوسکوپ مسیر هوایی را مسدود نمی‌کند، بنابراین تنفس بیمار به‌طور طبیعی ادامه می‌یابد. بعد از انجام برونکوسکوپی ممکن است برای چند ساعت در بلع مشکل داشته باشید، به همین دلیل توصیه می‌شود حداقل تا دو ساعت پس از پایان معاینه از خوردن غذا و نوشیدنی خودداری کنید. همچنین برخی بیماران ممکن است در روزهای پس از برونکوسکوپی دچار گلودرد خفیف، وجود مقدار کمی خون در خلط یا تب خفیف شوند که این علائم به‌ صورت خودبه‌خود و بدون نیاز به درمان خاصی رفع می‌شوند.

کلام پایانی

برونکوسکوپی ریه، به‌ عنوان یک روش پیشرفته تشخیصی و درمانی، نقش مهمی در تشخیص دقیق بیماری‌های تنفسی از جمله عفونت‌ها، تومورها و اختلالات التهابی ایفا می‌کند. این تکنیک کم‌تهاجمی با فراهم‌کردن دسترسی مستقیم به مجاری هوایی، امکان نمونه‌برداری هدفمند و انجام مداخلات درمانی را به صورت ایمن و موثر فراهم می‌سازد. با پیشرفت فناوری‌های نوین مانند برونکوسکوپی رباتیک و تصویربرداری سه‌بعدی، قابلیت‌های تشخیصی و درمانی این روش روزبه‌روز ارتقا یافته و متحول می‌شوند. برای بهره‌مندی از مزایای برونکوسکوپی، همکاری با پزشکی متخصص و با تجربه اهمیت فراوانی دارد. دکتر اردا کیانی، فوق تخصص بیماری‌های ریوی، با دانش و مهارت خود در استفاده صحیح و به موقع از برونکوسکوپی، می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی بیماران، کاهش عوارض و ارتقا نتایج درمانی کمک قابل توجهی کنند. برای رزرو نوبت و دریافت مشاوره می‌توانید از طریق تماس با شماره‌های ۰۹۳۷۹۰۰۹۰۰۵ – ۰۲۱۹۱۳۰۸۶۷۶ اقدام نمایید.

سوالات متداول