خروج جسم خارجی از ریه چگونه است؟

ورود جسم خارجی به دستگاه تنفسی، خصوصا نای و ریه‌ها، یکی از چالش‌های جدی پزشکی است که بیشتر در کودکان، سالمندان یا افرادی با اختلالات بلع رخ می‌دهد. این وضعیت در صورت عدم اقدام فوری می‌تواند به انسداد راه‌های هوایی، بروز عفونت و حتی خفگی منجر شود. تشخیص به‌ موقع و انتخاب روش مناسب برای خروج جسم خارجی، نقش حیاتی در حفظ عملکرد تنفسی و پیشگیری از عوارض جدی دارد. امروزه با پیشرفت تکنیک‌هایی مانند برونکوسکوپی، امکان خارج‌سازی اجسام خارجی با دقت و ایمنی بیشتر فراهم شده است. در این میان، تجربه و مهارت پزشکان فوق تخصص بیماری‌های ریه اهمیت بسزایی دارد. برای نمونه، دکتر اردا کیانی، فوق تخصص بیماری‌های ریه، با انجام صدها عمل موفق برونکوسکوپی و خارج‌سازی اجسام خارجی، سهم ارزشمندی در ارتقای کیفیت و ایمنی درمان این بیماران داشته‌اند.

اجسام خارجی در ریه چگونه کشف می‌شوند؟

کشف اجسام خارجی در ریه به دو روش انجام می‌شود. در بسیاری از موارد، والدین یا مراقبان، لحظه ورود جسم خارجی به دهان کودک را می‌بینند و بلافاصله او را به اورژانس یا پزشک اطفال می‌رسانند. در سایر مواقع، وجود علائم خاص در بیمار، پزشک را به احتمال وجود جسم خارجی در مجاری تنفسی مشکوک می‌کند. این علائم می‌تواند شامل: تنفس پر سر و صدا، دشواری در تنفس یا بروز مکرر ذات‌الریه (عفونت ریه) باشد. در کودکان، گیر کردن جسم خارجی در ریه گاهی باعث افزایش ترشح بزاق یا حتی امتناع از خوردن و نوشیدن می‌شود. برای تایید تشخیص، از آزمایش‌ها و روش‌های تصویربرداری یا معاینه تخصصی استفاده می‌شود تا محل و نوع جسم خارجی، به‌ دقت شناسایی گردد.

در مورد انواع تنگی‌نفس و تفاوت تنگی نفس قلبی و ریوی بیشتر بخوانید.

علائم وجود جسم خارجی در ریه

علائم ناشی از وجود جسم خارجی در ریه، بسته به نوع جسم، محل قرارگیری و مدت زمان باقی‌ماندن آن متفاوت است. گاهی این علائم به‌ صورت ناگهانی و واضح بروز می‌کنند، اما در برخی موارد، به‌ خصوص وقتی ورود جسم خارجی با علامت حاد اولیه همراه نباشد (که بیشتر در کودکان و سالمندان دیده می‌شود)، علائم به شکل مزمن و تدریجی ظاهر می‌شوند. شایع‌ترین علائم وجود جسم خارجی در ریه عبارت‌اند از:

• سرفه ناگهانی و شدید
• احساس خفگی یا تنگی نفس
• خرخر یا صدای غیرعادی تنفس (مانند استریدور یا ویزینگ)
• درد قفسه سینه
• کاهش سطح هوشیاری (در موارد شدید)
• کبودی لب‌ها یا صورت (سیانوز)
• تهوع یا استفراغ (خصوصا در کودکان)
• سرفه مداوم یا مزمن، گاهی همراه با خلط
• عفونت‌های مکرر دستگاه تنفسی یا ذات‌الریه (پنومونی)
• خس‌خس سینه در یک طرف ریه
• تب‌های دوره‌ای بدون علت مشخص
• بوی بد دهان
• کاهش وزن یا ضعف عمومی (در موارد مزمن)

در مورد انواع سرفه‌های خطرناک بیشتر بخوانید.

روش‌های تشخیص اجسام خارجی در ریه

تشخیص وجود جسم خارجی در ریه نیازمند دقت بالینی و بهره‌گیری از روش‌های پیشرفته تصویربرداری و در بعضی از موارد، اقدامات تهاجمی است. انتخاب بهترین روش، به شرایط بیمار، نوع جسم مشکوک و مدت زمان حضور آن در ریه بستگی دارد. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های تشخیص اجسام خارجی در ریه همراه با توضیحی کوتاه معرفی شده‌اند:

رادیوگرافی قفسه سینه (Chest X-ray)

رادیوگرافی قفسه سینه یکی از ساده‌ترین، سریع‌ترین و در دسترس‌ترین روش‌های تصویربرداری برای ارزیابی وضعیت ریه‌ها، مجاری هوایی، قلب و استخوان‌های قفسه سینه است. این روش نخستین اقدام تصویربرداری در بیماران مشکوک به ورود جسم خارجی به ریه به شمار می‌رود. در صورتی که جسم خارجی رادیو اپک (قابل مشاهده در تصاویر رادیولوژی) باشد، مانند: فلز، دندان مصنوعی، استخوان، سکه یا باتری، می‌توان آن را به‌طور مستقیم روی تصویر مشاهده کرد. اما اجسام غیررادیو اپک مانند: پلاستیک، قطعات غذا یا چوب، معمولا در رادیوگرافی دیده نمی‌شوند. حتی اگر جسم خارجی قابل مشاهده نباشد، تغییرات غیرمستقیم ناشی از حضور آن، مانند انسداد راه هوایی، آتلکتازی (فرورفتگی ریه)، تجمع هوا یا علائم عفونت ممکن است در تصویر رادیولوژی ظاهر شود و به تشخیص کمک کند.

برونکوسکوپی (Bronchoscopy)

برونکوسکوپی، روشی تخصصی و همزمان تشخیصی و درمانی است که با استفاده از یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر یا سخت، به نام برونکوسکوپ انجام می‌شود. این لوله از طریق دهان یا بینی وارد نای و برونش‌ها (راه‌های هوایی داخل ریه) می‌شود و به پزشک اجازه می‌دهد تا به‌طور مستقیم مجاری تنفسی را مشاهده کرده و در صورت لزوم، جسم خارجی را خارج کند. برونکوسکوپی مهم‌ترین، دقیق‌ترین و موثرترین روش برای تشخیص و خارج‌سازی اجسام خارجی از ریه به شمار می‌رود. بر خلاف روش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی یا سی‌تی‌اسکن که تنها تصاویر دو یا سه‌بعدی ارائه می‌دهند، این روش امکان مشاهده مستقیم و انجام اقدامات درمانی همزمان را فراهم می‌آورد.

سونوگرافی قفسه سینه (در برخی شرایط خاص)

در بعضی موارد خاص که نیاز به بررسی دقیق‌تر ساختارهای سطحی قفسه سینه و فضای اطراف ریه‌ها وجود دارد، سونوگرافی به عنوان یک روش غیرتهاجمی و بدون اشعه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تکنیک با استفاده از امواج صوتی، امکان بررسی بافت‌های نرم و مایعات تجمع‌یافته را فراهم می‌کند. درست است که سونوگرافی معمولا به‌ عنوان روش اصلی برای تشخیص جسم خارجی در ریه به کار نمی‌رود، اما در شرایطی که تصویربرداری با اشعه محدودیت دارد یا بررسی سریع ضروری است، این روش می‌تواند به‌ عنوان مکملی ارزشمند در تشخیص عوارض جسم خارجی یا شرایط بالینی خاص مورد استفاده قرار گیرد.

سی‌تی‌اسکن (CT Scan) قفسه سینه

برای تشخیص اجسام خارجی که در رادیوگرافی ساده قابل مشاهده نیستند، سی‌تی‌اسکن قفسه سینه به‌ عنوان یک ابزار تصویربرداری پیشرفته و حساس به کار می‌رود. این روش با بهره‌گیری از اشعه ایکس و پردازش‌های کامپیوتری، تصاویر مقطعی و دقیق از ساختارهای داخلی قفسه سینه شامل: ریه‌ها، نای، برونش‌ها، عروق و بافت‌های مجاور فراهم می‌کند. سی‌تی‌اسکن امکان شناسایی اجسام خارجی غیررادیو اپک مانند: پلاستیک، تکه‌های غذا، بادام‌زمینی، لاستیک یا چوب را فراهم می‌کند، که معمولا در عکس رادیولوژی ساده دیده نمی‌شوند. همچنین، این روش قابلیت تشخیص ذرات بسیار کوچک که باعث انسداد راه‌های هوایی شده‌اند را نیز دارد.

سی‌تی اسکن ریه به چه منظور استفاده می‌شود؟

روش‌های خروج جسم خارجی از ریه

وقتی جسم خارجی وارد مجاری تنفسی می‌شود، میزان و شدت انسداد راه هوایی، محل دقیق قرارگیری جسم و ویژگی‌های آن، تعیین‌کننده بهترین روش برای خارج‌سازی خواهند بود. در بعضی از موارد، جسم خارجی در نواحی بالاتر مسیر تنفسی قرار دارد و به راحتی می‌توان آن را با روش‌های ساده‌تری مانند سرفه یا مانورهای کمکی از بدن خارج کرد. اما در مواردی که جسم در عمق ریه‌ها جای گرفته باشد یا اندازه و شکل آن مانع از خارج شدن طبیعی شود، نیاز به مداخلات تخصصی‌تر و حتی جراحی وجود دارد. همچنین شرایط عمومی بیمار، مانند: سن، وضعیت هوشیاری و بیماری‌های زمینه‌ای، در انتخاب روش درمان تاثیرگذار هستند. در ادامه، روش‌های اصلی خروج جسم خارجی از ریه که بر اساس شدت، محل جسم و شرایط بیمار به کار گرفته می‌شوند، شرح داده شده‌اند:

• سرفه (روش طبیعی): در موارد خفیف و زمانی که جسم خارجی کوچک بوده و هنوز در مجاری فوقانی مانند نای قرار دارد، سرفه شدید ممکن است بتواند جسم را به صورت طبیعی از راه هوایی خارج کند. این روش بیشتر برای اجسام کوچک و زمانی کاربرد دارد که بیمار هوشیار بوده و توانایی سرفه موثر را دارد.
• مانور هایملیخ (Heimlich Maneuver): اگر فرد دچار خفگی شده و قادر به صحبت یا سرفه نباشد، مانور هایملیخ برای خارج کردن جسم خارجی از نای به کار می‌رود. این تکنیک فقط برای اجسام گیر کرده در نای و نایژه‌های اصلی موثر است و برای اجسام عمیق‌تر در ریه کاربرد ندارد.
• برونکوسکوپی (Bronchoscopy): برونکوسکوپی رایج‌ترین و موثرترین روش برای خارج‌سازی اجسام خارجی از راه‌های هوایی است.: برونکوسکوپی سخت (Rigid) که معمولا در کودکان یا برای اجسام بزرگ به کار می‌رود و در اتاق عمل با بیهوشی عمومی انجام می‌شود، برونکوسکوپی انعطاف‌پذیر (Flexible) در بزرگسالان و برای اجسام کوچک‌تر استفاده می‌شود و گاهی با بی‌حسی موضعی انجام می‌گردد.
• جراحی (توراکوتومی یا ویدئو توراکوسکوپی – VATS): در مواردی که جسم خارجی با برونکوسکوپی قابل برداشت نباشد یا باعث عفونت، آبسه ریه یا آسیب‌های دیگر شود، ممکن است نیاز به عمل جراحی باز (توراکوتومی) یا جراحی لاپاروسکوپی پیشرفته به روش ویدئو توراکوسکوپی (VATS) باشد.
• فیزیوتراپی تنفسی و نبولایزر: این روش‌ها بیشتر به منظور کمک به تخلیه ترشحات یا اجسام بسیار ریز ته‌نشین شده در مجاری تنفسی استفاده می‌شوند و معمولا به عنوان روش مکمل در کنار سایر درمان‌ها به کار می‌روند، نه به عنوان درمان اصلی خروج جسم خارجی.

آیا اجسام خارجی همیشه از ریه باید برداشته شوند؟

بعضی از اجسام خارجی، مانند آن‌هایی که وارد دستگاه گوارش می‌شوند، ممکن است به‌طور طبیعی و بدون ایجاد مشکل خاصی از طریق اجابت مزاج از بدن خارج شوند. اما وضعیت در مورد اجسام خارجی در ریه متفاوت است و بستگی به نوع جسم، محل قرارگیری و شرایط بیمار دارد. در برخی موارد، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که جسم خارجی از ریه خارج نشود، به خصوص در شرایط زیر:

• جسم بسیار کوچک و غیرآلی (مانند ذرات ریز گرد و غبار یا فلزات غیرواکنش‌پذیر) که در عمق ریه گیر کرده و بدون ایجاد علائم باقی مانده است.
• بیمارانی که وضعیت جسمانی‌ آن‌ها بسیار ضعیف است یا به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای شدید، ریسک جراحی برایشان بسیار بالا است، مانند سالمندان بسیار ناتوان؛ به‌ خصوص اگر جسم خارجی باعث مشکل فوری و تهدیدکننده نشده باشد.
• اجسام خارجی که سال‌ها در ریه باقی‌مانده و توسط بافت اطراف کپسوله شده‌اند، به‌طوری که برداشتن آن‌ها خطر بیشتری نسبت به باقی ماندنشان دارد.

خروج جسم خارجی از ریه کودکان 

کودکان به‌طور طبیعی، کنجکاو هستند و تمایل دارند اجسام کوچک را لمس کرده یا به دهان ببرند؛ به همین دلیل، قرار دادن اشیای ریز در دسترس آن‌ها می‌تواند خطرناک باشد. هنگام خرید اسباب‌بازی نیز باید دقت ویژه‌ای داشت، زیرا برخی اسباب‌بازی‌ها قطعات کوچکی مانند چشم یا سایر اجزای جداشدنی دارند که در صورت بلعیده‌شدن، ممکن است مشکلات جدی برای کودک ایجاد کنند. در ویدیوی زیر، دکتر اردا کیانی، فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، توضیح می‌دهند که چگونه حتی اجسام خارجی گیرکرده در عمیق‌ترین بخش‌های ریه کودکان را با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های درمانی و با کمترین عارضه خارج کرده‌اند. این ویدیو حاوی توضیحات تخصصی و نمونه‌های واقعی از موارد درمان‌شده است و دیدن آن می‌تواند آگاهی والدین را برای پیشگیری و اقدام به‌ موقع افزایش دهد.

کلام پایانی

وجود جسم خارجی در ریه، شرایطی اورژانسی و حیاتی است که هر تاخیر در تشخیص و درمان می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد. اما خبر خوب این است که با پیشرفت‌های روزافزون پزشکی و تخصص پزشکان برتر، این مشکل به‌ سرعت و با کمترین درد و عارضه قابل درمان است. دکتر اردا کیانی، فوق تخصص بیماری‌های ریوی و برونکوسکوپی پیشرفته، با سابقه‌ای درخشان و صدها مورد موفق خارج‌سازی اجسام خارجی از مجاری هوایی، آماده هستند تا با بکارگیری جدیدترین تکنولوژی‌ها و متدهای درمانی، کیفیت زندگی و سلامت تنفسی شما را به بهترین شکل تضمین کنند. برای دریافت مشاوره تخصصی و رزرو نوبت، می‌توانید همین حالا با شماره‌های زیر تماس بگیرید و قدم اول را برای بازگشت به تنفسی راحت و بدون درد بردارید.

• شماره همراه : ۰۹۳۷۹۰۰۹۰۰۵
• شماره تماس : ۰۲۱۹۱۳۰۸۶۷۶

سوالات متداول