تاثیر تغییرات اقلیمی بر بیماری‌های ریوی
تصور کنید نفس‌کشیدن، که ساده‌ترین و حیاتی‌ترین عمل روزمره است، به‌تدریج به چالشی دردناک تبدیل شود. افزایش آلودگی هوا، گسترش بیماری‌های تنفسی ناشی از گرد و غبار و قارچ‌ها و همچنین گرمایش زمین، تاثیرات بسیار منفی بر سلامت ریه‌ها دارند. این معضلات تنها به آینده محدود نمی‌شوند و در حال حاضر نیز کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن ریوی نیز با عوارض آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در دهه‌های اخیر، دانشمندان هشدار داده‌اند که تغییرات آب‌وهوایی نه‌تنها اکوسیستم‌های طبیعی، بلکه بدن انسان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند. افزایش دمای کره زمین منجر به تشدید آلاینده‌هایی مانند ازن و ذرات معلق می‌شود که مستقیما بر دستگاه تنفسی تاثیر می‌گذارند. برای درک بیشتر این تاثیرات و راهکارهای مقابله با آن‌ها، تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
آیا تغییرات آب و هوایی موجب افزایش شیوع بیماری‌های ریوی می‌شوند؟
تغییرات آب و هوایی تاثیرات گسترده‌ای بر سلامت انسان دارند. با بالا رفتن دما، آلودگی هوا و افزایش انتشار ذرات معلق و گازهای سمی، دستگاه تنفسی انسان تحت فشار قرار می‌گیرد. این موارد می‌توانند باعث تشدید بیماری‌های مزمن مانند: آسم، برونشیت و بیماری انسدادی ریوی (COPD) شوند. همچنین، تغییرات اقلیمی منجر به افزایش گرده‌های گیاهی و قارچ‌های هوازی می‌شوند که محرک آلرژی‌های تنفسی و حملات آسم هستند. مطالعات نشان داده‌اند که در مناطقی با تغییرات شدید آب و هوایی، میزان مراجعه به بیمارستان‌ها به دلیل مشکلات تنفسی افزایش یافته است؛ بنابراین، تغییرات اقلیمی نه تنها باعث تشدید بیماری‌های ریوی موجود می‌شوند، بلکه خطر ابتلا به عفونت‌های جدید تنفسی را نیز افزایش می‌دهند.
عوامل مرتبط با تغییرات آب و هوایی که در تشدید بیماری‌های تنفسی و ریوی موثرند
تغییرات آب و هوایی به عنوان یکی از بزرگترین چالش‌های قرن حاضر، نه تنها بر جانوران و اکوسیستم، بلکه بر سلامت انسان‌ها به ویژه سیستم تنفسی‌ریوی آن‌ها نیز تاثیر می‌گذارد. در ادامه به معرفی برخی از عوامل آب و هوایی که باعث تشدید بیماری‌های ریوی می‌شوند، می‌پردازیم:
دمای بالای هوا
افزایش دمای هوا ناشی از تغییرات آب و هوایی، تاثیر مستقیمی بر سلامت تنفسی دارد. هوای گرم باعث افزایش غلظت آلاینده‌های مضر مانند ازن در سطح زمین می‌شود. ازن منجر به التهاب راه‌های هوایی، تشدید آسم و بروز بیماری‌های مزمن ریوی می‌گردد. همچنین، دمای بالا شرایط را برای تشکیل ذرات ریز معلق (PM2.5) مساعد می‌کند که این ذرات به عمق ریه نفوذ کرده و باعث بروز مشکلات تنفسی مانند برونشیت و COPD می‌شوند. علاوه بر این، گرمایش جهانی باعث طولانی شدن فصل آلرژی و افزایش تولید گرده گیاهان می‌شود که این امر به نوبه خود باعث تشدید آلرژی‌های تنفسی و حملات آسم می‌گردد.
افزایش طوفان‌ها و گرد و غبار
تغییرات آب و هوایی منجر به افزایش و شدت طوفان‌های گرد و غبار شده است. این طوفان‌ها حاوی ذرات ریز شن، خاک و آلاینده‌های شیمیایی هستند و می‌توانند باعث تحریک مجاری تنفسی، تشدید آسم و بروز عفونت ریه شوند. همچنین، رطوبت ناشی از طوفان‌ها شرایط را برای رشد قارچ‌ها و کپک‌ها فراهم می‌کند و استنشاق آن‌ها می‌تواند منجر به بروز بیماری‌هایی مانند آسپرژیلوز ریوی شود. علاوه بر این، گرد و غبار ناشی از خشکسالی و بیابان‌زایی نیز می‌توانند حاوی باکتری‌ها و ویروس‌های بیماری‌زا باشند که خطر ابتلا به عفونت‌های تنفسی را افزایش می‌دهند.
رطوبت بالای هوا
رطوبت بالا یکی از عوامل تشدیدکننده مشکلات تنفسی است. هوای مرطوب محیط مناسبی برای رشد قارچ‌ها و کنه‌های گرد و غبار است که همگی از عوامل شایع آلرژی و آسم محسوب می‌شوند. همچنین، رطوبت زیاد باعث می‌شود ذرات معلق در هوا برای مدت طولانی باقی بمانند و احتمال استنشاق آن‌ها افزایش یابد. این شرایط به‌ویژه برای افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی مانند COPD خطرناک است، زیرا می‌تواند باعث تنگی نفس و تشدید علائم بیماری شود. از طرف دیگر، رطوبت بالا در ترکیب با گرمای شدید می‌تواند منجر به تشکیل مه‌دود فتوشیمیایی شود که حاوی مقادیر خطرناکی از ازن و سایر آلاینده‌ها است.
آتش‌سوزی جنگل‌ها
آتش‌سوزی‌های جنگلی که به دلیل تغییرات آب و هوایی و خشکسالی‌های طولانی‌مدت افزایش یافته‌اند، باعث ورود مقادیر زیادی دود و ذرات ریز معلق (PM2.5 و PM10) به هوا می‌شوند. این ذرات باعث التهاب ریه، کاهش عملکرد تنفسی و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند برونشیت و سرطان ریه می‌شوند. علاوه بر این، دود ناشی از آتش‌سوزی‌ها حاوی ترکیبات سمی مانند مونوکسید کربن و هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAHs) است که برای دستگاه تنفسی بسیار مضر هستند. مطالعات نشان می‌دهد قرارگرفتن در معرض دود آتش‌سوزی حتی در کوتاه‌مدت نیز منجر به بستری شدن افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی می‌شود.
افزایش آلاینده‌های هوا
تغییرات آب و هوایی با افزایش غلظت آلاینده‌هایی مانند ازن، دی‌اکسید نیتروژن و ذرات معلق همراه است. این آلاینده‌ها باعث تحریک راه‌های هوایی، کاهش عملکرد ریه و افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های تنفسی می‌شوند و کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن ریوی بیشتر در معرض خطر هستند.
تغییرات اقلیمی چه اثراتی بر عفونت‌های تنفسی دارند؟
تغییرات اقلیمی با تاثیر بر الگوی انتشار عوامل بیماری‌زا، دما و رطوبت محیط، نقش مهمی در افزایش عفونت‌های تنفسی ایفا می‌کنند. افزایش دما و تغییر در رطوبت هوا شرایط ایده‌آلی برای رشد و گسترش ویروس‌ها و باکتری‌های تنفسی فراهم می‌کند. برای مثال، ویروس‌هایی مانند آنفلوانزا در هوای سرد و خشک پایدارتر هستند، اما تغییرات دما ممکن است دوره‌های انتقال آن‌ها را طولانی‌تر کند. از سوی دیگر، وقوع سیلاب‌ها و رطوبت بالا می‌توانند منجر به رشد قارچ‌هایی مانند آسپرژیلوس شود که عفونت‌های ریوی خطرناکی ایجاد می‌کنند. همچنین، تغییرات آب و هوایی باعث جابه‌جایی حیوانات و حشرات ناقل بیماری‌ها (مانند پشه‌ها و کنه‌ها) به مناطق جدید شده و بیماری‌های تنفسی ناشناخته یا غیرمعمول را گسترش می‌دهند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که در مناطقی با تغییرات شدید اقلیمی، شیوع بیماری‌هایی مانند کووید-۱۹، سارس و سایر عفونت‌های تنفسی محتمل‌تر است؛ بنابراین، تغییرات اقلیمی نه تنها بر شدت و مدت عفونت‌های تنفسی تاثیر می‌گذارند، بلکه ممکن است باعث ظهور پاتوژن‌های (عوامل بیماری‌زا) جدید شوند.
راه‌های پیشگیری از افزایش شیوع بیماری‌های ریوی در تغییرات اقلیم
با افزایش شیوع بیماری ریوی و تنفسی در اثر تغییرات اقلیمی، باید به دنبال راهی برای پیشگیری از این بیماری‌ها باشیم. اقدامات پیشگیرانه در سطوح فردی، اجتماعی و جهانی، برای پیشگیری از افزایش شیوع بیماری‌های ریوی در تغییرات اقلیم ضروری است. این اقدامات شامل موارد زیر می‌شوند:
سطح فردی
در سطح فردی، پرهیز از فعالیت در هوای آلوده، استفاده از ماسک‌های فیلتردار در روزهای گرد و غبار و اجتناب از سیگار کشیدن، می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های ریوی را کاهش دهند. تقویت دستگاه ایمنی با تغذیه سالم، واکسیناسیون (مانند واکسن آنفلوانزا و ذات‌الریه) و ورزش منظم نیز بر این امر موثر هستند.
سطح جامعه
کاهش آلاینده‌های هوا با توسعه حمل‌ونقل عمومی، استفاده از انرژی‌های پاک و کنترل صنایع آلاینده در سطح جامعه، ضروری است. کشاورزی پایدار و مدیریت صحیح منابع آب می‌توانند از خشکسالی و طوفان‌های گرد و غبار جلوگیری کنند.
سطح جهانی
در سطح جهانی، اجرای توافق‌نامه‌های بین‌المللی مانند توافق پاریس برای کاهش گازهای گلخانه‌ای و مقابله با گرمایش زمین، امری حیاتی هستند. همچنین، نظارت بر بیماری‌های نوظهور تنفسی و سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های مرتبط با سلامت محیطی، به شناسایی زودهنگام تهدیدات کمک می‌کنند. آموزش عمومی درباره ارتباط تغییرات اقلیمی و سلامت ریوی نیز آگاهی را افزایش داده و رفتارهای محافظتی را تشویق می‌کند. با ترکیب این راهکارها، می‌توان از یک‌سو بار بیماری‌های ریوی را در آینده کاهش داد و از سوی دیگر، مقاومت جوامع را در برابر تغییرات آب و هوایی افزایش بخشید.
در مورد تاثیر ورزش منظم بر بیماری‌های ریوی بیشتر بخوانید.
کلام پایانی
همان‌طور که این مقاله بررسی کردیم، افزایش دما، آلودگی هوا و گسترش عوامل بیماری‌زای ریوی، همگی دست به دست هم داده‌اند تا سلامت تنفسی انسان را در معرض خطر بی‌سابقه‌ای قرار دهند. اما در این تاریکی، نقطه‌های امید نیز وجود دارند؛ هر قدمی که برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای برمی‌داریم، هر جنگلی که احیا می‌شود و هر سیاستی که کیفیت هوا را بهبود می‌بخشد، در واقع سرمایه‌گذاری بر آینده‌ای است که در آن نفس‌کشیدن دشوار نخواهد بود. سلامت ریه‌های ما و نسل‌های بعد، به تصمیم‌های امروز ما وابسته است و اگر این تهدیدها سلامت تنفسی شما یا عزیزانتان را تحت تاثیر قرار داده است، نگران نباشید. دکتر اردا کیانی، فوق‌تخصص بیماری‌های ریه و استاد دانشگاه شهید بهشتی، با سال‌ها تجربه در درمان بیماران ریوی، می‌توانند همراه مطمئنی در مسیر تشخیص و بهبودی باشند. انتخاب یک پزشک آگاه و دلسوز، نخستین گام برای بازگشت به نفس‌هایی سالم و زندگی‌ای با کیفیت بالاتر است.
سوالات متداول
بله، تجربه شهرهایی مانند پکن و لندن نشان داده که با کاهش آلاینده‌ها، موارد بستری به دلیل بیماری‌های ریوی در عرض چند ماه کاهش چشمگیری پیدا می‌کند.
پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که اگر روند فعلی ادامه یابد، تا سال ۲۰۵۰ موارد آسم و عفونت‌های تنفسی تا ۲۰٪ افزایش خواهند یافت، به‌ویژه در مناطق گرم و خشک.
