بیماری‌های ریوی ناشی از کار، بیماری‌هایی هستند که در اثر تماس با عوامل حساس‌کننده  یا استنشاق مواد مضر در محیط کار ایجاد یا تشدید می‌شوند. هر ماده تأثیر متفاوتی روی ریه‌ها دارد و در نتیجه علائم متفاوتی دارد که برخی از آنها می‌توانند عامل بیماری ریوی شوند.  بیماری‌هایی مانند آسم شغلی، آزبستوزیس، عفونت ریه و سیلیکوزیس از جمله شایع‌ترین بیماری‌های ریوی مرتبط با شغل است.

بیماری ریوی شغلی چیست؟

اصطلاح  بیماری ریوی شغلی به بیماری‌هایی اطلاق می‌شود که در اثر تماس با موادی در محل کار، رخ می‌دهند یا بدتر می‌شوند. این کتابچه به برخی از انواع مختلف بیماری‌های ریوی شغلی، عوامل ایجادکننده آن و چه رویکردهایی برای درمان آن می‌پردازد. بسیاری از بیماری‌ها وجود دارند که می‌توانند توسط مواد موجود در محل کار ایجاد یا تشدید شوند. هر یک از آنها به روشی متفاوت بر ریه‌ها تأثیر می‌گذارد و منجر به علائم مختلفی می‌شود.

چه کسانی در معرض خطر بیماری ریوی شغلی هستند؟

افرادی که به‌واسطه شغل خود در محیط پر خطر قرار بگیرند امکان دارد تا دچار بیماری ریوی شوند. مانند:

• کارگرانی که در استخراج سرب، مس، نقره و طلا فعالیت می‌کنند.
• برخی از معدنچیان زغال‌سنگ
• کارگران ریخته‌گری
• سفالگران
• کارگران سندبلستر و گرانیت
• کارگران ساخت تونل
• کارگران معدن، پردازش یا تولید آزبست
• کارگران ساختمانی در حال نصب یا حذف سازه‌های حاوی آزبست
• جوشکارها
• کار با باریم
• شاغل در محل کار با قلع
• افرادی که با غلات، حبوبات، چای، انواع خاصی از درختان، رنگ‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها، اپوکسی کار می‌کنند.
• رزین و آنزیم‌های مورد استفاده در تولید مواد شوینده، مالت و محصولات چرمی
• کارگران در تماس با پنبه، کنف، جوت و کتان
• کارگران کشاورزی
• آرایشگری که زمان زیادی در معرض مواد شیمیایی قرار دارد.

شایع‌ترین بیماری‌های ریوی ناشی از  کار

شایع‌ترین بیماری‌های شغلی ریوی عبارت‌اند از:

• آزبستوزیس
• سیلیکوزیس
• بیماری‌های بینابینی ناشی از عوامل شیمیایی و فیزیکی
• آسم شغلی

آزبستوزیس

آزبستوزیس که به عنوان فیبروز بینابینی ریوی نیز شناخته می‌شود، یک بیماری مزمن ریوی است که در اثر استنشاق الیاف آزبست (آزبست) ایجاد می‌شود. امروزه آزبست (که در گذشته عمدتاً در صنایع ساختمانی و کشتی‌سازی استفاده می‌شد) دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و در نتیجه آزبستوزیس بسیار کمتر از گذشته است.

این بیماری معمولاً چندین سال پس از مواجهه ظاهر می‌شود. الیاف آزبست در ابتدا در سطح راه‌های هوایی کوچک قرار می‌گیرند و در اینجا اولین ضایعات ایجاد می‌شود. علائم اصلی آزبستوزیس سفتی قفسه سینه، سرفه مزمن، ضعف (استنی) تا نارسایی تنفسی هستند. هدف درمان کنترل علائم، بهبود تنفس با استفاده از گشادکننده‌های برونش، کورتیزون، تجویز اکسیژن است .

سیلیکوزیس

سیلیکوزیس یک بیماری معمولاً مزمن است که در اثر استنشاق غبار کریستال سیلیس ایجاد می‌شود. در مرحله اولیه، معمولاً هیچ علامتی ندارد، اما با پیشرفت بیماری می‌تواند بیشتر ریه‌ها را درگیر کند و باعث کاهش اکسیژن در خون (هیپوکسمی)، فشار خون ریوی و نارسایی تنفسی شود.

از طریق تاریخچه پزشکی بیمار (سابقه پزشکی)، بررسی‌های رادیوگرافی و توموگرافی کامپیوتری (CT) قفسه سینه تشخیص داده می‌شود. درمان مبتنی بر درمان‌های حمایتی است که شامل تجویز کورتیکواستروئیدهای خوراکی، در برخی موارد شستشوی ریه. پیوند ریه به‌ندرت و فقط در موارد شدید استفاده می‌شود.

بیماری‌های بینابینی

بیماری بینابینی ریه نتیجه آسیب سلول‌های اطراف آلوئول‌ها (کیسه‌های هوایی کوچک در ریه‌ها) است که باعث التهاب و فیبروز بافت ریه می‌شود. علل بیماری بینابینی می‌تواند مواردی چون عفونت، استنشاق گردوغبار و مواد سمی باشد. تنگی نفس و سرفه خشک همراه با خلط از علائم مشخصه آن است. به طور معمول داروهای کورتیزون، سرکوب‌کننده‌های ایمنی و اکسیژن درمانی از جمله گزینه‌های موجود برای درمان  آنها هستند.

آسم

آسم شایع‌ترین بیماری شغلی است. تخمین زده می‌شود که از هر هفت تشدید شدید، یک مورد با قرارگرفتن در معرض مواد مضر در محل کار مرتبط است. علاوه بر این، تصور می‌شود که چنین مواجهه‌هایی مسئول تقریباً ۱۵ درصد از کل موارد آسم در بزرگسالان باشد. تعداد فزاینده‌ای از محرک‌های مرتبط با آسم در محیط کار وجود دارد، از جمله:

• پروتئین حیوانی، گیاهی و ماهی
• پروتئین‌های مصنوعی مورد استفاده در پارچه‌ها، مواد شوینده و چسب
• عوامل فلزی مورد استفاده در کارخانه‌های صنعتی
• مواد شیمیایی مصنوعی مورد استفاده در اسپری رنگ‌ها، فوم‌ها و چسب‌ها

علائم آسم موجود ممکن است به دلیل محیط کار بدتر شود. چنین آسمی را “آسم تشدید شده ناشی از کار” یا آسم شغلی می‌نامند که در ادامه به طور کامل بررسی خواهیم کرد.

آسیب حاد استنشاقی در محیط کار

چنین صدماتی در جریان یک تصادف منفرد رخ می‌دهد که در آن یک فرد به صورت ناگهانی  و در مقیاس بزرگ با مواد مضر مواجه می‌شود. چنین حوادثی شامل نشت مواد شیمیایی، آتش‌سوزی، انفجار گاز یا قرارگرفتن در معرض مقادیر زیادی گردوغبار است. عوارض سلامت ریه نیز یکی از دلایل اصلی مرگ و میر بیماران بستری در بیمارستان به دلیل سوختگی است.

هچنین قرارگرفتن در معرض این مواد می‌تواند منجر به آسم و سایر شرایط نادر، مانند تب دود فلز و سندرم گردوغبار آلی شود. گروه‌هایی که بیشتر در معرض خطر هستند شامل کشاورزان، آتش‌نشانان و پرسنل اورژانس هستند. مطالعه‌ای که در سوئد و فنلاند انجام شد، نشان داد که از هر ۱۰ کشاورز، یک کشاورز در اثر قرارگرفتن در معرض گردوغبار دچار جراحات حاد تنفسی شده است.

عفونت‌های شغلی مرتبط با ریه

این عفونت‌ها در نتیجه قرارگرفتن در معرض باکتری‌ها ایجاد می‌شوند. در زیرگروه‌های اصلی بیشتر در معرض خطر هستند.

سل (TB): پرسنل مراقبت‌های بهداشتی در تماس نزدیک با بیماران مبتلا به این بیماری گروهی هستند که بیشترین خطر را دارند.

لژیونلوزیس: این آسیب‌شناسی از طریق سیستم‌های تهویه‌مطبوع گسترش می‌یابد و معمولاً کارگران هتل‌ها و مراکز ورزشی، کسانی که در کشتی‌های مسافرتی یا در سایر مناطق بسته و شلوغ مانند مدارس کار می‌کنند را مبتلا می‌کند.

تب کیو: این بیماری توسط باکتری‌هایی ایجاد می‌شود که حیوانات مزرعه، جوندگان، سگ‌ها و گربه‌ها را آلوده می‌کند و کارگران کشاورزی را در معرض خطر قرار می‌دهد.

بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) در محیط کار

اکثر موارد COPD به دلیل سیگارکشیدن است، با این حال برخی مطالعات نشان می‌دهد که ۱۵-۲۰٪ موارد COPD حداقل تا حدی توسط برخی از مواد یا عوامل موجود در محل کار ایجاد می‌شود.

این بیماری ممکن است به دلیل قرارگرفتن در معرض گردوغبار معدنی، گازهای تحریک‌کننده یا بخارات موجود در هوا باشد. تجمع این مواد می‌تواند منجر به سرفه مزمن، برونشیت مزمن و COPD شود. معدنچیانی که در معادن زیرزمینی کار می‌کنند و کشاورزان گروه‌هایی هستند که بیشترین خطر ابتلا به این بیماری را دارند.

ارتباط سرطان ریه  با عوامل شغلی

مواد مختلفی وجود دارند که می‌توانند باعث سرطان ریه شوند، از جمله الیاف آزبست، ترکیبات نیکل، آرسنیک، گازهای گلخانه‌ای و گاز رادون. این مواد همچنین می‌توانند با دود سیگار واکنش داده و اثرات بسیار مضری ایجاد کنند. قرارگرفتن در معرض دود دست‌دوم همکاران نیز به عنوان قرارگرفتن در معرض شغلی طبقه‌بندی می‌شود. اعتقاد بر این است که ۱۵ درصد موارد سرطان ریه در مردان و ۵ درصد در زنان ناشی از مواجهه شغلی است اما این آمار خیلی مستند نیست، زیرا بسیاری از بیماران مبتلا خود سیگاری یا سیگاری سابق هستند.

آسم شغلی چیست؟

می‌توان سه نوع آسم شغلی را برشمرد:

1. آسم از قبل موجود با کار بدتر می‌شود.
2. آسم ناشی از تماس با عوامل حساس‌کننده مانند مواد شیمیایی یا گردوغبار در محل کار. حدود ۱۰ درصد از موقعیت‌های آسم که در سنین بالا رخ می‌دهد، مربوط می‌شود.
3. مورد دیگری که در آن آسم ممکن است رخ دهد، اختلال عملکرد راه هوایی واکنشی (RADS) است که آسم ناشی از تحریک‌کننده  نیز نامیده می‌شود. این نوعی آسم به دنبال قرارگرفتن در معرض یک حادثه مانند انتشار تصادفی مواد شیمیایی یا آتش‌سوزی رخ می‌دهد.

مواد مضر زیادی وجود دارد که می‌تواند باعث آسم شغلی شود از جمله:

• ایزوسیانات های موجود در محصولات رنگ
• پودر از آرد و غلات
• مواد ضدعفونی‌کننده
• خاک‌اره
• کلر در استخرهای شنا
• دودهای حاصل از جوشکاری

چه کسانی در معرض آسم شغلی هستند؟

مزارع، شرکت‌های نظافتی، کارخانه‌های رنگ، شرکت‌های مواد غذایی، بخش بهداشت (بیمارستان‌ها)، نجاری، فعالیت‌های جنگلداری، صنایع نساجی و غیره، شما را در معرض خطر ابتلا به آسم قرار می‌دهند. در این راستا پیشگیری حائز اهمیت است. کارگران باید هنگام استخدام و به صورت دوره‌ای توسط پزشک ذی‌صلاح شرکت ویزیت شوند. 

علائم آسم شغلی

 افراد مبتلا به آسم شغلی علائم مختلفی مانند سرفه، خس‌خس سینه، مشکلات تنفسی، عطسه، گرفتگی بینی و رینیت را تجربه می‌کنند. اما چگونه می‌توانیم آن را مدیریت کنیم؟ اول، کارگر باید به‌محض تأیید تشخیص از ماده مسئول خارج شود؛ بنابراین خوب است که برای کار دیگری استفاده شود یا به بخش دیگری منتقل شود. اگر این کار امکان‌پذیر نیست، لازم است بدانید که چگونه علائم را زمانی که در طول فعالیت کاری ایجاد می‌شوند مدیریت کنید، اما این همیشه کاملاً ممکن نیست.

اگر مشکوک به بیماری شغلی هستید چه باید کرد؟

اگر علائمی از بیماری ریوی دارید که مشکوک هستید که ناشی از شرایط کاری است یا بدتر شده است، باید به پزشک  اطلاع دهید. اگر مشکوک شوند که مشکل ناشی از چیزی در محل کار شماست، شما را به مرکز ویژه‌ای که با بیماری‌های شغلی سروکار دارد معرفی می‌کنند. پس از تشخیص بیماری ریوی و یا درمان مناسب، می‌دانید که آیا باید با کارفرما، در مورد چگونگی ایجاد یک محیط کار امن‌تر صحبت کنید تا تغییر موقعیت دهید یا شغل مناسب‌تری را انتخاب کنید.